Etty Hillesum was een schrijfster van de binnenkant. Weinig schrijvers hebben zo indrukwekkend letterlijk van binnenuit beschreven hoe het was om in een concentratiekamp te zitten. Om haar heen gebeurde vreselijke dingen, maar zij wist de kracht op te brengen om zich regelmatig terug te brengen en te schrijven. Ze schreef ook nog van binnenuit – niet als de journalist Philip … [Lees meer...] overEtty Hillesum en de buitenwereld
Tweede Wereldoorlog
Een ideale vader
92, zou Renate Rubinstein inmiddels zijn, als ze niet in 1990 al overleden was: wat zou de wereld mooi zijn als ze nu nog af en toe een stukje kon schrijven over de actualiteit in de zorgvuldige zinnen die haar proza kenmerkten. Gelukkig ontstaat er de laatste jaren weer aandacht voor haar werk: vorig jaar verschenen er twee bloemlezingen en Hans Goedkoop, al decennia … [Lees meer...] overEen ideale vader
Klein spreken, groots zwijgen
In deze vroege dagen van mei lees ik met onze tweedejaarsstudenten Nederlands in Groningen nogal wat literatuur die tijdens en kort na de oorlog werd geschreven en die lange tijd het beeld van die periode zou blijven bepalen. Gisteren bespraken we de novelle De ondergang van de familie Boslowits van G.K. van het Reve uit 1950 en het korte verhaal 'Het adres' van Marga Minco uit … [Lees meer...] overKlein spreken, groots zwijgen
Dagelijks nog moeten sterven
C.O. Jellema’s ‘Gedicht’, dodenherdenking 4 mei 1997 GedichtIn stilte schrijf ik jou, gedicht, in stilte,een stoel draagt mij, op tafel rust mijn arm,en als ik opkijk zie ik over buxushagenin ’t open veld de trage schapen grazenonder gelaten wolken van dit kustgebied –in stilte schrijf ik jou, in deze stilte.Is dit jouw recht, zo met jezelf alleenuit woorden te bestaan die … [Lees meer...] overDagelijks nog moeten sterven
Bertram Mourits’ Achterkant van de bevrijding
Bertram Mourits schreef een mooi boek over de vele schrijverscarrières en -levens die de Tweede Wereldoorlog in Nederland heeft geknakt: De achterkant van de bevrijding. Of ze nu joods waren, of fout, of gedwongen werden in Duitsland te werken – vele schrijvers werden geraakt door de oorlog. Een van de bijzondere aspecten van Mourits' boek is dat hij niet veroordeelt, maar wel … [Lees meer...] overBertram Mourits’ Achterkant van de bevrijding
Anton de Kom: strijder tegen het Nederlands kolonialisme in Suriname en verzetsman te Den Haag
Lezing door Dr. Hans K. Ramsoedh, Historicus & Surinamist … [Lees meer...] overAnton de Kom: strijder tegen het Nederlands kolonialisme in Suriname en verzetsman te Den Haag
Angst en onafhankelijkheid
Wat bewoog Nederlandse schrijvers om zich in 1942 aan te melden bij de door de Duitse bezettingsmacht ingerichte Kultuurkamer? Hoe verging het deze auteurs toen zij zich na de oorlog ten overstaan van juristen als mr. F. Bordewijk en mr. M. Nijhoff moesten verantwoorden tegenover de Eereraad voor de Letterkunde. Het zijn twee leidende vragen die Bertram Mourits (hoofd … [Lees meer...] overAngst en onafhankelijkheid
De nadagen van neutraal Nederland
Adriaan van der Veen publiceerde eind jaren zestig een verkapte autobiografie in romanvorm. Het eerste deel daarvan, Kom mij niet te na, speelt zich grotendeels af in de periode tussen augustus 1939 en maart 1940. Daardoor is het boek net zo goed een portret geworden van de laatste maanden in het leven van de leermeesters en vrienden van de destijds jonge letterkundige als een … [Lees meer...] overDe nadagen van neutraal Nederland
Bevrijd? 1945 door Joodse ogen
De Hollandse bevrijdingsbeelden die we allemaal kennen: jeeps met soldaten in de straten, sinaasappels en chocola van de Canadezen, zwaaiende mensen in zomerkleren die meerijden op tanks... Die beelden staan niet op het netvlies van de overlevenden uit de kampen. Zij deelden niet in de feestvreugde. Hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Yra van Dijk vertelt hoe die … [Lees meer...] overBevrijd? 1945 door Joodse ogen
Miklós Radnóti in het Nederlands
Op 19 maart 1944 werd Hongarije bezet door het Duitse leger. Hongarije was al lang een vazalstaat van het Derde Rijk en had zelfstandig anti-Joodse wetten ingevoerd. De Hongaars-Joodse dichter Miklós Radnóti (1909-1944) was een van degenen die al vanaf de jaren dertig uitgesloten waren van werk en studie, en die werden geterroriseerd door Hongaarse fascistische groeperingen als … [Lees meer...] overMiklós Radnóti in het Nederlands
Online tentoonstelling: Bevrijding in de literatuur
Hoe werd er na de bevrijding teruggekeken op het verzet? Hoe verwerkten Joodse auteurs de gruwelen van de oorlog in hun werk? Wat gebeurde er met schrijvers die tijdens de oorlog verkeerde keuzes maakten? Het zijn enkele vragen die aan bod komen in de nieuwe online tentoonstelling Bevrijding in de literatuur op literatuurmuseum.nl. Drie schrijvers en drie … [Lees meer...] overOnline tentoonstelling: Bevrijding in de literatuur
Gedicht: Ida Gerhardt • Het carillon
Het carillon Ik zag de mensen in de straten,hun armoe en hun grauw gezicht, -toen streek er over de gelateneen luisteren, een vleug van licht. Want boven in de klokkentorenna ’t donker-bronzen urenslaanving, over heel de stad te horen,de beiaardier te spelen aan. … [Lees meer...] overGedicht: Ida Gerhardt • Het carillon
Online tentoonstelling De achterkant van de bevrijding
(Persbericht Literatuurmuseum) Blijheid en feestvreugde overspoelden het land na 5 mei 1945. Ook de Nederlandse schrijvers haalden opgelucht adem. Maar niet allemaal – en over die andere verhalen gaat het in de nieuwe online tentoonstelling De achterkant van de bevrijding - Literair leven na de oorlog. Vanaf nu op Literatuurmuseum.nl, gewoon vanuit huis te bezoeken. … [Lees meer...] overOnline tentoonstelling De achterkant van de bevrijding
Namen en kwantoren
Dichter des vaderlands (7) Een van de lastige taken van een Dichter des Vaderlands, of van een stadsdichter of een dichter van een middelbare school is dat je betekenis moet geven aan volkomen betekenisloze gebeurtenissen: rampen, de dood van een beroemdheid, oorlog. Het allermoeilijkst is dan misschien als je gevraagd wordt om te proberen betekenis te geven aan de … [Lees meer...] overNamen en kwantoren
Fout
Foute boeken? Uit de kast (11) Door Nico Keuning Bij wijze van proeve van bekwaamheid kreeg ik in 1988 van de Chef Kunst van het Haarlems Dagblad het boek Fout van Boudewijn van Houten aangereikt ter recensie. Van Houten was voor zover ik weet het eerste kind van een NSB’er en SS’er dat er in een boek mee uit de kast kwam. Overigens zonder enig gevoel voor drama. De toon … [Lees meer...] overFout
De populariteit van Oudtestamentische voornamen
Voornamendrift 47 Gerrit Bloothooft en David Onland De populariteit van Oudtestamentische voornamen die vooral door Joden werden gekozen, zoals Abraham (topnaam), Mozes, Hartog en Salomon in figuur 1, toont naast stabiliteit in de 19e eeuw en de daling in de 20e eeuw die we bij veel traditionele namen zien, een breuk rond 1880. Dat is een artefact in de gegevens en het … [Lees meer...] overDe populariteit van Oudtestamentische voornamen
Jan Campert als man
Jan Campert (1902) is de dichter van één gedicht, De achttien dooden ('Een cel is maar één meter lang / en nauw twee meter breed'). Maaike Meijer analyseert het in het nieuwe nummer van Nederlandse letterkunde. Dat nummer is helemaal gewijd aan mannelijkheid' en Meijers artikel gaat specifiek over de rol van mannelijkheid in drie 'telsten': behalve dat gedicht van Campert ook … [Lees meer...] overJan Campert als man
Pas verschenen: Max Nord, Onder voorbehoud.
Deze aantekeningen van de literator, dichter en journalist Max Nord (1916-2008) vormen een uitzonderlijk document over leven en schrijven tijdens de Tweede Wereldoorlog. Over de hartverscheurende deportatie door de Duitse bezetter van zijn joodse vriend Sally en zijn familie naar het doorgangskamp Westerbork en verder naar de Duitse concentratiekampen. Over de zware morele … [Lees meer...] overPas verschenen: Max Nord, Onder voorbehoud.
Nieuwe Parelduiker: ‘Schierbeek en de oorlog’
De oorlogsdagboeken van Bert SchierbeekTot zijn verrassing trof biograaf Graa Boomsma ze aan in het Literatuurmuseum: de oorlogsdagboeken van Bert Schierbeek. Fascinerende, openharige lectuur van de latere Vijftiger en levenslange vriend van Lucebert. Schierbeek was in 1942-’43 niet alleen voedselbonnenleverancier aan Joden, die hij zelf bij duikadressen onderbracht, maar hij … [Lees meer...] overNieuwe Parelduiker: ‘Schierbeek en de oorlog’
Leiden, 23 mei 2019: Symposium Lucebert opnieuw lezen, maar hoe? Het zwijgen van de dichter en zijn oorlogsverleden
Op 8 februari 2018 publiceerde Wim Hazeu zijn biografie van Lucebert, en dat leverde nogal wat commotie op. In de biografie onthulde Hazeu dat de de dichter in zijn tienerjaren nazisympathieën koesterde. Ook bleek Lucebert tijdens de Tweede Wereldoorlog antisemitische brieven te hebben geschreven, waarin hij het bijvoorbeeld had over hoe ‘de Joodse sjacherige zwetsaard (…) ons … [Lees meer...] overLeiden, 23 mei 2019: Symposium Lucebert opnieuw lezen, maar hoe? Het zwijgen van de dichter en zijn oorlogsverleden
stom draaien de laatste woorden om de oude hete brij
Door Marc van Oostendorp "De Joodse sjacherige zwetsaard," schreef de grote dichter Lucebert, "heeft ons Nederduitsers erg, erg besmet, in plaats van een rustig kalm, langs stille grachten wandelende en in middags onbeschenen kamers peinzende stam, zijn we 136 een klap en kletsvolkje, een grote groep machtjoden geworden." Vorig jaar onthulde de biograaf Wim Hazeu deze … [Lees meer...] overstom draaien de laatste woorden om de oude hete brij
Waarom zelfs de suggestie dat Armando sympathie voor het fascistische gedachtegoed gekoesterd zou hebben al misselijkmakend genoeg is
Door Wiljan van den Akker Volgens een bericht op de website van de NOS gaat een gepland eerbetoon aan Armando niet door, mogelijk omdat de schrijver volgens sommigen gesympathiseerd zou hebben met de SS. Als eerste een disclaimer: mocht met feiten worden aangetoond dat Armando - die 3 jaar ‘oud’ was toen Hitler aan de macht kwam, 9 jaar toen de Duitsers in 1939 Polen de … [Lees meer...] overWaarom zelfs de suggestie dat Armando sympathie voor het fascistische gedachtegoed gekoesterd zou hebben al misselijkmakend genoeg is
Nieuwe Parelduiker over literatuur en WO II
Jodenvervolging in de Nederlandse literatuur 1945-1950 Onderbelicht is gebleven dat de Jodenvervolging al vaak eerder in de Nederlandse literatuur aan de orde kwamen dan in de geschiedschrijving en het publieke debat. Veel auteurs, Joods en niet-Joods, verwerkten dit gegeven al kort na de oorlog in romans en novellen. Naast bekende namen als Gerard Kornelis van het Reve, Theun … [Lees meer...] overNieuwe Parelduiker over literatuur en WO II
Verborgen boodschap van Lucebert
Door Jos Joosten Hoe je blik met je aan de haal gaat. Als student werkte ik bij Albert Heijn. In die tijd - om precies te zijn in 1987 - vierde het bedrijf zijn 100-jarig bestaan. De directie had ter viering (werkelijk) een prachtplan opgevat. Het bedrijf zocht 25 Nederlandse beeldend kunstenaars aan die elk vier werken maakten voor AH. 100 in totaal, voor elk … [Lees meer...] overVerborgen boodschap van Lucebert
Lucebert valt niet ver van de boom
Door Jos Joosten Gisteren schreef Marc van Oostendorp op Neerlandistiek een verstandig stuk over Wim Hazeu's biografie van Lucebert, strekking: had de biograaf niet bezonkener te werk moeten gaan en zijn materiaal verdergaand moeten analyseren? Ik denk dat Van Oostendorp een goed punt heeft. Hazeu's eigen verhaal is dat hij, nadat hij de beruchte brieven van de jonge … [Lees meer...] overLucebert valt niet ver van de boom
