Ook op Facebook wordt inmiddels over taal gediscussieerd. De Amsterdamse taalkundige Jan de Jong schreef gisteren:
Lees in de rechterkolom van FB de suggestie – datingsite – om ‘iemand nieuws’ te ontmoeten. Wat vinden wij van deze constructie, taalkundig gezien?
Zoals taalkundigen zijn: niemand gaf antwoord op die vraag en in plaats daarvan begon men te googlen:
| iemand nieuw ontmoeten | 102 resultaten |
| iemand nieuws ontmoeten | 88 resultaten |
| een nieuw iemand ontmoeten | 350 resultaten |
Met andere woorden: iemand nieuws en iemand nieuw gaan een beetje hand in hand. De Groningse taalkundige Jack Hoeksema merkte op:
In Vlaams Nederlands kun je iemand in deze constructie gebruiken, heb ik begrepen. Misschien speelt ook de associatie met iemand anders mee.
Dat de constructie specifiek Vlaams is heb ik niet kunnen achterhalen: op internet zijn in ieder geval heel makkelijk voorbeelden uit Nederland te achterhalen, zowel van iemand nieuw als van iemand nieuws. Dat de associatie met iemand anders een rol speelt is een interessante gedachte, maar ik weet niet zo goed hoe hij te testen is. (Het is misschien ook kenmerkend voor een gezelschap van taalkundige dat niemand met de suggestie komt dat het weleens de invloed van het Engelse zou kunnen zijn: somebody new. Taalkundigen zijn geneigd om te denken dat dit soort constructies niet zo snel geleend worden.)
Voor de hand ligt natuurlijk om te denken dat de constructie een uitbreiding is van iets nieuws of iets nieuw. Die laatste constructie is in ieder geval volgens de Algemene Nederlandse Spraakkunst, al vind ik ook hiervoor makkelijk allerlei Nederlandse vindplaatsen. Misschien is het een verschijnsel dat sinds 1997 van Vlaanderen naar Nederland getrokken is.
De constructie is sowieso een studie waard. Volgens de ANS is het eerste woord “iets, niets, velerlei, allerlei, wat, veel, weinig, meer, minder, genoeg, voldoende of de combinatie wat voor“. Die wordt dus nu uitgebreid van zaken (waarnaar al die woorden verwijzen) naar personen. Overigens heb ik geen niemand nieuw kunnen vinden, behalve in niet-terzake doende constructies als ‘dat is voor niemand nieuw’.
"Taalkundigen zijn geneigd om te denken dat dit soort constructies niet zo snel geleend worden." Wat versta je onder 'dit soort'? Ik moet meteen denken aan 'de grootste ooit', 'de meest overtreffende trap ooit', enzovoort, een constructie die ontleend is aan het Engels. Maar misschien niet behorend tot 'dit soort'?
Ik betwijfel zeer of 'iemand nieuws' courant Vlaams-Nederlands is, en vanuit Vlaanderen naar Nederland zou zijn overgewaaid, integendeel. Ik kende het zelf helemaal niet. Voor het zinsfragment"iemand nieuws ontmoet" levert Google 4 treffers op in België tegen 30 in Nederland; voor "iemand nieuws ontmoeten" 0 treffers in België, en 19 in Nederland. Bij mij komt het over als een analogiefout. Wat je integendeel wel in Vlaams-Nederlands geregeld tegenkomt is het omgekeerde: 'iets mooi' (voor 'iets moois') is in Vlaams-Nederlands, zeker in Brabant, erg courant. Het fragment "iets mooi gezien" geeft 1500 treffers in België tegen slechts 43 in Nederland.
Ik heb geen idee hoe dat zit met die ooit-constructie en kan er ook moeilijk iets over vinden. Het probleem met de 'ontlenings'-verklaring is dat ze meestal zo… oninteressant is. De vraag doet zich namelijk altijd voor waarom dan uitgerekend die constructie geleend is, en niet iets anders: het Nederlands blijft immers nog op honderdduizend manieren van het Engels verschillen. Om die vraag te beantwoorden moet je op zoek naar een gat in het Nederlands o.i.d. Maar al snel kom je er dan achter dat de manier waarop dit gat gevuld wordt ('ontlening' uit het Engels of iemand die simpelweg 'aller tijden' afkort tot 'ooit') het minst spannende is aan het hele verhaal.
Ik denk dat mij de constructie '(n)iemand adjectief+s' wel eens ontglipt. Ik ben in Noord-Brabant opgegroeid. Maar of de constructie ook productief is? '(n)iemand aardigs' klinkt niet zo gek, maar '(n)iemand groots/kleins' klinken wel raar. Het googelen laat ik nog even aan anderen over..
Verder denk ik dat er in de hoofdtekst na de link naar de ANS een woord ontbreekt. Ik begrijp die zin nu in elk geval niet.
Ik zou denken dat als 'taalkundigen geneigd zijn te denken…' en als de praktijk dan een mogelijk voorbeeld levert dat tegen die denkneiging in gaat, dit tegenvoorbeeld de mensen met deze denkneiging zou moeten verrassen en interesseren. Of proberen ze het liever te negeren dan wel aan hun denkneigingen aan te passen? Dat zou toch jammer zijn.
Ik wil ook altijd "iemand nieuws" zeggen, aangemoedigd door "iets nieuws" en door mijn moedertaal, waar "jemand neues" helemaal niets nieuws is.
Je kunt wel zeggen "iemand anders". Dan is de stap naar "iemand nieuws" misschien niet zo groot.
Het gedicht 'Receptie' uit Judith Herzbergs bundel Beemdgras (1968) begint als volgt:
Niet wie zodra hij iemand nieuws ziet
begint over giraffen, het typische
getintel onder de koude douche,
het onbedwingbare gegiechel bij de speech,
de aard van zijn genie —
Wat mooi!
Dan zal ik je de tweede en derde strofe niet onthouden:
Niet wie dit allemaal juist niet zegt
maar wel zegt dat het slecht is
(en zelfkritiek een zeldzaam voorrecht).
Maar wie na weken wennen
begint over giraffen, het typische
getintel onder de koude douche,
het onbedwingbare gegiechel bij de speech,
de aard van zijn genieten.