De eerste die ik zag was een mismoedige maandagmorgentweet “Je bent zelf een ochtendmens!” Ik vond hem briljant: kort, subtiel en grappig. Sindsdien is “Je bent zelf een…” vast onderdeel van het Twitteridioom geworden: elke dag duiken verse varianten op.
Maar hoe werkt het nou precies?
Het begon als iets wat ieder kind kent. Het Nederlands heeft er, zo ontdekte ik laatst, een geweldig woord voor: jijbakken. “Je bent een sukkel.” – “Je bent zelf een sukkel!” Op Twitter vind je een heleboel conversaties die op een dergelijke speeltuinmanier beschuldigingen heen- en weerketsen. Tot zover geen nieuws. Maar het bijzondere aan Twitter is dat de meeste tweets monologisch zijn. Daardoor kom je regelmatig een jijbak-antwoord zonder voorgeschiedenis tegen. “Je bent zelf een ochtendmens!” stond alleen, het was geen reactie op iets voorgaands. Maar wij, lezers en taalgebruikers, snappen het best. “Je bent zelf een …” antwoordt op een verwijt, een beschuldiging, een scheldwoord. “Je bent zelf een… laffe tosti” vult Google Search automatisch aan, en ook wie nog nooit iemand voor laffe tosti heeft uitgemaakt weet direct dat dit geen compliment is. Dit opent de deuren wijd voor creativiteit. Dankzij de formule kan alles een scheldwoord zijn:
“Je bent zelf een paddenstoel!”
“Je bent zelf een half witbrood!”
“Je bent zelf een apestaartje!“
“Je bent zelf een kwarksalade!”
“Je bent zelf een zaterdagavond!”
“Je bent zelf een half witbrood!”
“Je bent zelf een apestaartje!“
“Je bent zelf een kwarksalade!”
“Je bent zelf een zaterdagavond!”
In de taalkunde heet zoiets type coercion: je stopt een niet passend woord in een constructie en dwingt het daardoor een functie aan te nemen die wél bij die constructie past. Neem bijvoorbeeld een bijvoeglijk naamwoord zoals “Amerikaans”. “Amerikaans” betekent ‘uit Amerika’. Maar zet er “heel” voor en het betekent niet meer ‘uit Amerika’ maar “typisch voor Amerika/Amerikanen”. Een “heel Amerikaans gebouw” hoeft helemaal niet in Amerika testaan, van een “Amerikaans gebouw” verwacht je dat wel. Zoveel macht heeft de combinatie met “heel”.
Op dezelfde manier maakt “je bent zelf een…” nieuwe scheldwoorden. Van “aardbei” tot “sneeuwschep” en van “wekker” tot “kopstoot”. De zandbak van creatief taalgebruik die Twitter heet is voor zoiets vruchtbare aarde. Inmiddels kom je hele frases tegen, of woorden die normaalgesproken helemaal niet met “een” te combineren zijn:
“Je bent zelf een alternatief voor de boterham”
“Je bent zelf een facebookstatus die begint met ‘of’, ‘en dan’ of ‘en toen’.”
“Je bent zelf een unox/ zuurkool/ wiskunde!”.
“Je bent zelf een facebookstatus die begint met ‘of’, ‘en dan’ of ‘en toen’.”
“Je bent zelf een unox/ zuurkool/ wiskunde!”.
Als je de formule op Twitter zoekt en uitgelachen bent over alle mallotige combinaties, zie je drie trends in het gebruik. Meest populair is het protest bij ergernissen, met name in het openbaar vervoer en achter de computer:
“Je bent zelf een defecte bovenleiding die moet worden vervangen!”
“Je bent zelf een aangepaste dienstregeling / een pendelbus / een Fyra”
“Je bent zelf een interne serverfout / een defecte smartcard / een cookiemelding”
“Je bent zelf een aangepaste dienstregeling / een pendelbus / een Fyra”
“Je bent zelf een interne serverfout / een defecte smartcard / een cookiemelding”
De tweede stroming steekt de draak met reclametaal en slogans:
“Je bent zelf een vooruitstrevend advieskantoor”
“Je bent zelf een persoonlijke hotspot”
“Je bent zelf een universele afstandsbediening / een succesvol Zeeuws product / een microvezeldroogloopmat!”
“Je bent zelf een persoonlijke hotspot”
“Je bent zelf een universele afstandsbediening / een succesvol Zeeuws product / een microvezeldroogloopmat!”
Hier wordt eigenlijk niemand meer aangesproken. De boodschap is simpelweg: wat een belachelijk taalgebruik.
De derde trend vind ik het grappigst. Want hier gaat het – nog meer dan in de slogan-echo’s – om de taal zelf.
“Je bent zelf een vruchtbeginsel”
“Je bent zelf een macro-economische vraag”
“Je bent zelf een difosforpentaoxide”
“Je bent zelf een insektachtig bodemdiertje”
“Je bent zelf een intertropische convergentiezone”
“Je bent zelf een macro-economische vraag”
“Je bent zelf een difosforpentaoxide”
“Je bent zelf een insektachtig bodemdiertje”
“Je bent zelf een intertropische convergentiezone”
Ik weet niet hoe u het leest, maar ik zie mezelf hier weer in de natuurkunde-, scheikunde- of aardrijkskundeles zitten en met gêne de termen herhalen die we daar leerden. Glaciaal verschijnsel. Wormvormig aanhangsel. Eenzaadlobbigen. Jammer dat er toen nog geen Twitter bestond. “Je bent zelf een wormvormig aanhangsel” zou vast een hoop retweets hebben opgeleverd.
(met dank aan Geert Booij voor het “heel Amerikaanse” voorbeeld)
Je vraagt hoe het met mij is en daar geef ik graag antwoord op. Ik zie mezelf juist in de Klassieke Talen-les zitten en had daar maar wat graag 'jij bent zelf een gerundium of een gerundivum' (het verschil is me inmiddels weer ontgaan) willen zeggen. De taalkundige terminologie leent zich m.i. net zo goed voor jij-bakken als de beta-termen. Het is maar net wat je gewend bent ;-).
Zou de hoogstaande dialoog in de Tweede Kamer -"doe toch normaal!" … – "doe toch normaal?!, doe zélf es normaal!" – hebben bijgedragen aan de populariteit van de beschreven trend?
In jongerentaal is dit fenomeen al maanden aan de gang. Daar worden ook woordvormen gebruikt die in de zinsbouw eigenlijk helemaal niet passen, met behoud van het onbepaalde lidwoord. 'Je bent zelf een paniek', 'Je bent zelf een priceless' etc. Raar? Je bent zelf een raar!
In de jaren 80 gebruikten wij een vergelijkbare constructie in de vorm van: "ik heb jeuk aan…"
"Ik heb jeuk aan mijn wormvormig aanhangsel" was een van de favorieten.
Dit lijkt heel sterk op het 'Ik zal jou eens …'-principe. Zie http://ontzind.tripod.com/xaljou.html (dat is van eind jaren negentig).
@Wouter Eind jaren negentig? Mijn zoon (17) roept het elke dag wel een paar keer. Heel irritant soms. Je voelt je upg (uit positie gel… – van wanneer is dat?)
Bedankt voor de link, hier had ik nog nooit van gehoord, en het lijkt er inderdaad sterk op!
Leuk woord, jijbakken. Nog nooit van gehoord! Overigens heb ik hier (Vlaanderen) de indruk dat die gewoonte om voor de lol en out of the blue 'je bent zelf een…' aan te vullen met de raarste dingen. Ik heb wel onlangs deze website ontdekt: http://www.jebentzelfeen.nl/. Heel tof, veel inspiratie. De vraag is nu: wie was eerst? De website of de twitteraar?
De website bestaat al een jaar of vier (en de bijbehorende facebookpagina ook).
Je bent zelf een opmerking.
In het dagelijkse taalgebruik ken ik deze zinsnede al geruime tijd, al wordt het daar niet alleen met zelfstandige naamwoorden gebruikt. Wanneer iemand bijvoorbeeld zegt 'Dat gebouw is lelijk.', kan daarop gereageerd worden met 'Je bent zelf lelijk.' De eerste spreker kan daarop weer reageren (om toch het laatste woord te hebben) met 'Je moeder is lelijk.' Dat kan uiteraard ook met zelfstandige naamwoorden: 'Je moeder is een aangepaste dienstregeling.' Het is lastig om daar weer overheen te gaan, al heb ik ook wel eens de afsluitende opmerking gehoord 'Je vader is je moeder.' Daarop is het helemaal lastig reageren.
Al zo lang als ik me kan herinneren zeg ik tegen anderen dat ze zelf 'n (klauwhamer,lekker ding, signaal) zijn. Zonder lidwoord kan ook: je bent zelf oppervlaktespanning kan heel goed werken. Vanaf het moment dat mijn kinderen(nu 25,26) begrepen hoe het werkt, voegen we elkaar dingen toe die we zelf zijn. Een aanvulling die we vaak doen is: 'en daar zeggen wij toch ook niks van' , vooral om ongewenste bemoeienis af te wijzen.
Zie ook "FC Kip"met de machteloze Surinaamse keukenjongen die alleen maar dit als verweer heeft: "Ik lui? Jij Lui!"
Variatie van mijn zonen (18 en 19): je hoofd is 'een pot mayo', 'water', 'geen internet', en wat dies meer zij. Uiteraard met een sterke nadruk op 'hoofd'.
Studenten in Leiden (waartoe ikzelf ook behoor) zeiden dit drie jaar geleden. Nu hoor ik het nooit meer.
De tante van mijn vriend had (ze is inmiddels overleden) het syndroom van Down. Als we tegen haar zeiden: "Helga, je bent een speling van de natuur!", gaf ze standaard als reactie: "Je bent er zelf zo één" 🙂
Jullie bent zelf een column.
Klopt! Mark, mijn vriend, en ik (Floor) hebben jebentzelfeen.nl gelanceerd in 2008. Mark zijn moeder begon steeds vaker te reageren met 'je bent zelf een' en Mark en ik namen dat over. Ik werk als webdesigner en zei wel 10x per dag 'je bent zelf een'. Mijn collega's bleven het grappig vinden (nog steeds trouwens) en eentje zei toen dat we een site moesten maken waarop iedereen zijn eigen 'je bent zelf een' kan maken. Zo geschiedde.
Het voorbeeld van de laffe tosti in dit artikel is extra grappig voor Mark en mij om te lezen, want dat is echt een uitspraak van Mark. Al sinds ik hem ken (in 2005 heb ik hem ontmoet) zegt hij laffe tosti tegen mensen die afhaken. Dus als we lekker aan de borrel zitten en iemand zegt: 'Jongens ik ga naar huis, morgen vroeg op', krijgt diegene standaard 'laffe tosti' naar zijn hoofd geslingerd.
Super leuk om dit te lezen dus en dat het jijbakken heet. Jijbakken verveelt na al die jaren nog steeds niet, ik doe het dagelijks.
Ik heb regelmatig jeuk aan mijn uitgifteklier.
Eén van de mooiste 'jijbakken' -verbazingwekkend dat dit woord zo onbekend is- ging over de beruchte Utrechtse hoogleraar prof. Nuboer. Berucht omdat hij z'n studenten enorm bot kon schofferen. Toen dat weer eens met een student afkomstig uit Indonesië aan de orde was 'jijbakte' deze:"Jij niet Nuboer, jij altijd boer".
Je schrijft: "…dit te lezen dus en dat het jijbakken heet. Jijbakken verveelt na al die jaren nog steeds niet, ik doe het dagelijks."
Het moet zijn: dat ze jijbakken heten / jijbakkenvervelen nooit / ik maak ze dagelijks.
Kortom: je bent zelf een standig naamwoord!
Rob