(door Miet Ooms)
Het is intussen alweer zes jaar geleden dat ik mijn bestaan in loondienst inruilde voor eentje als freelancer: vertaler en taaldocent.
Een van de beslissingen die ik toen als vertaler moest nemen, waren de taalparen die ik zou opgeven. De brontalen spraken vanzelf: Duits en Engels. De doeltaal daarentegen, die voor een professionele vertaler eigenlijk de meest evidente zou moeten zijn, was voor mij minder voor de hand liggend. Het is namelijk zo dat een professionele vertaler altijd naar zijn of haar moedertaal vertaalt. Dat is de taal die je tot in je vezels beheerst, en waarvan je de fijnste nuances kent. Het is slechts weinigen gegeven om een vreemde taal op dat niveau te beheersen, en mij al helemaal niet. Maar wat moest ik precies als moedertaal opgeven: Nederlands, of Belgisch Nederlands/Vlaams?
Als ik helemaal eerlijk moest zijn, moest ik voor het tweede gaan, maar dat maakte mijn marktwaarde ineens een stuk minder interessant. Er werden zelden vertalingen gevraagd naar het Belgisch Nederlands (of het Vlaams). En met Nederlands werd toen zowel ‘in het algemeen en voor het hele Nederlandse taalgebied’ bedoeld als ‘Nederlands Nederlands’. In het laatste geval werd dan meestal wel expliciet vermeld dat men een vertaler uit Nederland wilde, maar helaas niet altijd. Ik heb uiteindelijk altijd de twee vermeld: Nederlands (bedoeld: ‘voor het hele taalgebied’) en Belgisch Nederlands/Vlaams.
In het begin kreeg ik bijna nooit opdrachten naar dat BE-NL, en heel af en toe het verzoek een Nederlandse tekst te ‘vervlaamsen’ (= aan te passen voor het Belgische gedeelte). Meestal ging het dan over marketingteksten of presentaties die voor een Vlaams publiek bedoeld waren, en meestal moest er ook niet veel veranderd worden. Na enkele jaren kreeg ik plots van diverse klanten de vraag of er verschillen waren tussen het Nederlands in België en dat in Nederland, en of die verschillen groot genoeg waren om er in opdrachten rekening mee te houden (moeten er verschillende vertalingen gemaakt worden, is het noodzakelijk een vertaling aan te laten passen aan de andere variant, of kan het zo blijven?). Ik heb altijd naar alle eerlijkheid geantwoord dat er verschillen zijn, dat die niet zo groot zijn en zich vooral op woordenschatniveau situeren en dat het vooral afhankelijk is van de tekstsoort of er een aanpassing nodig was.
De afgelopen twee-drie jaar echter neemt het aantal opdrachten naar het BE-NL (zo wordt dat meestal aangegeven in de vertalerswereld) overduidelijk toe. Ik heb intussen zelfs enkele klanten voor wie ik de vertaler BE-NL ben en van wie ik dus niets meer krijgt dat naar het NL (of het NL-NL) vertaald moet worden. Het gaat ook al lang niet meer uitsluitend over marketingteksten en presentaties, maar ook over puur technische teksten waarin vrijwel geen verschil te merken is tussen noordelijk en zuidelijk Nederlands. Ik vind het een opvallende tendens, er is duidelijk een behoefte ontstaan om te diversifiëren. Ik moet wel zeggen dat het meestal gaat om teksten die wel voor Belgische bedrijven bedoeld zijn, maar niet voor Nederlandse. Meestal heb je dus geen twee versies NL naast elkaar, maar soms (steeds vaker zelfs) wel. Het verschil met vroeger is dus eigenlijk dat de algemene betekenis van NL stilaan plaats heeft gemaakt voor ofwel NL-NL, ofwel BE-NL.
De afgelopen twee maanden heb ik twee opdrachten gekregen die de tendens van de markt om NL-NL en BE-NL als twee afzonderlijke varianten te beschouwen nog versterken, en duidelijk maken waardoor die gevoed wordt. Want zeg nu zelf, het lijkt economisch gesproken toch helemaal niet voordelig om twee versies van een tekst te willen, terwijl je met eentje kunt volstaan. Wel, het is op een andere manier wel voordelig om dat te doen, en dat hebben die twee laatste opdrachten me duidelijk gemaakt.
De eerste opdracht bestond erin een tekst die naar het NL(-NL) vertaald was te vervlaamsen. Het waren korte tekstjes, bedoeld voor een website van kantoorartikelen, waarbij telkens een bepaalde categorie artikelen in enkele lijntjes werd beschreven. In het begin was de opdracht niet heel duidelijk, maar op het einde bleek dat de klant zoveel mogelijk andere (Vlaamse) benamingen wilde voor zijn producten, zodat zijn site via zoveel mogelijk zoektermen gevonden kon worden. Hoe meer verschil, hoe liever. Mijn vervlaamsing werd zelfs om die reden afgekeurd: google gaf aan dat de teksten ‘double content’ bevatten, het aantal verschillen was dus te klein!
Mijn tweede opdracht is het vertalen (dus niet omzetten) van een NL-NL tekst naar een BE-NL. Opnieuw zijn het tekstjes voor een website van een handelaar, en opnieuw is het de bedoeling dat er zoveel mogelijk verschil zal zitten in de gebruikte woordenschat. Om dus opnieuw zoveel mogelijk verschillende zoektermen te genereren die de klant naar de bewuste site brengt. Het gevolg is dat ik nu op zoek moet naar Belgisch Nederlandse woorden, benamingen voor voorwerpen die decennialang in allerlei taalboekjes, tot en met Van Dale, zijn afgekeurd als zijnde Belgisch Nederlands en dus niet juist. De wereld op zijn kop, als het ware.
Ik vraag me af wat voor invloed dit op termijn (ik durf niet eens spreken van lange termijn) op het Nederlands zal hebben. Geen? Is dit gewoon een bevestiging van een situatie die er in de realiteit al lang is en eigenlijk altijd heeft bestaan? Of is er een beweging op gang gekomen waardoor de twee buurvarianten echt verder uit elkaar zullen groeien? Want laat ons wel wezen: verschillen zijn er altijd geweest. Tot voor kort echter kregen de Vlamingen dan te horen dat hun versie Belgisch Nederlands was en ‘dus’ de foute, want we zijn nu eenmaal in de minderheid, en de norm ligt in het noorden. Tegenwoordig worden de verschillen gewoon als varianten binnen dezelfde taal geaccepteerd. De onderlinge verstaanbaarheid is dus niet groter of kleiner dan vroeger. Maar hoe zal dit evolueren? Zullen de vertalers onder invloed van de eisen van hun klanten (en dus de markt) opnieuw de rol spelen die ze ten tijde van de Statenbijbel hadden, namelijk het vormen van het (dit keer Belgische) Nederlands?
Interessant, dat oprekken van de verschillen, en vooral ook de motivatie dat er 'zoveel mogelijk zoektermen' moeten worden gegenereerd. Het lijkt mij dat die bedrijven zo het risico nemen dat wat conservatievere Vlaamse zoekmachine-gebruikers naar de site voor Nederlanders worden geleid.
Zelf ben ik SEO-tekstschrijver van beroep. Inderdaad kan het zo zijn dat in Vlaanderen met andere woorden wordt gezocht dan in Nederland, voor sommige opdrachtgevers houd ik daar ook rekening mee. Ook kan ik rekening houden met bepaalde uitdrukkingen of nuances die voor een Vlaams publiek anders zijn dan voor een Nederlands. Dat is leuk voor de lezer, maar ook voor SEO.
Ik schrijf echter geen teksten met taalfouten erin (tenzij per ongeluk). Google heeft zelf al naar buiten gebracht dat correcte teksten beter gewaardeerd worden (meer autoriteit), en dus ook hoger gaan scoren in Google, ook al voert Google zelf (nog) niet actief spellingscontroles o.i.d. uit (tenminste, niet voor zover we nu weten). De teksten worden beter gewaardeerd door de gebruikers, vaker gelinkt, vaker teruggezocht, aandachtiger gelezen, enzovoort, allemaal zaken waar Google z'n ranking op baseert.
Bedenk ook dat Google veel fouten automatisch corrigeert ("Bedoelde u…"), lezers die een verkeerde term invoeren gaan dus niet noodzakelijk ook echt met die term op zoek. Maar dat valt hier 'n beetje buiten.
Uiteindelijk betekent dit dus dat tekstschrijvers rekening moeten blijven houden met wat de lezer "goed" vindt, en dat is zeker niet noodzakelijk Verkavelingsvlaams. Op dit moment heeft de gewone schrijftaal ook in Vlaanderen de meeste prestige, de meeste "autoriteit", en dus zullen teksten in het AN beter gevonden worden dan teksten vol fouten. Er zal dus niet meteen veel veranderen.
Ook dat is een interessante dimensie: de enorm conservatieve kracht die Google potentieel is.
Zelf heb ik het niet meteen over fouten, of over woorden/grammaticale constructies die echt overduidelijk als Verkavelingsvlaams gelden. Ik zal bv. 'je' niet gaan vervangen door 'ge' in dit soort teksten ;-). Het gaat wel over woorden/structuren die in het zuiden gebruikelijker zijn dan in het noorden, of zelfs vrijwel exclusief zuidelijk, maar die op zijn minst in dat zuiden helemaal niet als 'fout'/'verkavelingsvlaams' worden ervaren. Twintig jaar geleden kregen die in Van Dale het label 'Z-Nl', en dat betekende toen nog dat ze bijgevolg niet tot het Standaardnederlands hoorden. Van Dale was toen eerder een prescriptief dan een descriptief woordenboek. Dit verzin ik niet zelf, toen de laatste editie van dit type verscheen, zat ik in mijn eerste jaar Germaanse Talen, en kreeg ik les van de toenmalige hoofdredacteur van Van Dale, professor Geerts. Hij heeft ons dat toen expliciet verteld. Bij de latere edities (vanaf 13) is dat prescriptieve pad verlaten en werden heel wat Zuidnederlandse woorden gewoon geaccepteerde varianten. Het probleem is dat er niet echt sprake is van een duidelijke grens tussen 'fout' Verkavelingsvlaams en correcte zuidelijk Nederlandse woorden. Er is een grijze zone, waarbij woorden geregeld van de ene kant naar de andere worden doorgesluisd. Het is zeker geen statisch gegeven. En ik vraag me nu af of dit soort opdrachten dat proces zullen versnellen.
Ik vermoed dat de sites zo zullen worden ingericht, dat Vlamingen altijd wel naar de Belgische sites zullen worden geleid. Ik weet niet precies hoe dat werkt, maar wel dat je dat als websitemaker een beetje kunt sturen door 'metatags' aan je html toe te voegen. Die metatags zijn niet zichtbaar voor de bezoeker, maar worden wel gebruikt door zoekmachines om zoekwoorden te genereren. Als dus bij de Vlaamse site ook de Nederlandse woorden in die metatags staan, dan zal jouw conservatieve Vlaming via die weg ook wel bij de Belgische site terecht komen 🙂
Mij valt vooral de verandering op, van vertaalopdrachten naar het Nederlands (overkoepelend) naar opdrachten die expliciet naar een bepaalde variant vragen en opdrachten om de ene variant in de andere om te zetten. Ook bij tekstsoorten waar dat amper een verschil oplevert. Om de een of andere reden blijkt er toch een vraag naar te zijn. Het zou wel interessant zijn te weten wat die vraag nu gegenereerd heeft.
Ik lees in deze getuigenis ook hoe de buitenlandse perceptie van onze taalvarianten op termijn misschien de binnenlandse perceptie kan beïnvloeden. Het zal wel geen nieuws zijn dat veel buitenlanders denken dat 'Nederlands' en 'Vlaams' twee geheel verschillende talen zijn die onderling niet verstaanbaar zijn.
Ik denk dat veel buitenlanders niet eens weten dat er zoiets als 'Vlaams' bestaat en er net van uitgaan dat iedereen in België Frans spreekt 😉
Ik ben ook een vertaler uit België, en ben momenteel een handleiding aan het vertalen naar "NL-BE". Waarschijnlijk is er dus iemand anders dezelfde handleiding naar "NL-NL" aan het vertalen. Dat genereert natuurlijk meer werk, maar toch is het jammer dat het Nederlands steeds meer in tweeën verdeeld raakt. En dat de tolerantie voor elkaars verschillen tegelijk ook steeds kleiner wordt.
Voor 'de markt' is het eigenlijk niet goed, want die wordt zo kunstmatig kleiner. Bijgevolg wordt het duurder om voor elke 'markt' te schrijven, en zijn nicheboeken voor uitgeverijen minder interessant, want de markt is in twee gedeeld en dus kleiner…
De Nederlandstalige handleiding van mijn nieuwe eReader lijkt door een Vlaming geschreven of vertaald. Als Nederlander heb ik geen enkele moeite om te begrijpen wat er staat, maar ongewone constructies trekken wel de aandacht en leiden daardoor soms even af van de inhoud.
Zo zegt het apparaat bij het opstarten 'Gelieve te wachten', wat in mijn oren raar plechtig klinkt en las ik zinnen als "Telkens u een boek opent…', met 'telkens' als voegwoord, wat echt heel fout voelt.
Zo waren er nog wat dingen, die ik me nu zo gauw niet meer kan herinneren. Het zijn maar hier en daar een paar zinnen, maar ze vallen me wel heel duidelijk op en ik moet eerlijk zeggen dat het me soms wel een beetje stoort omdat het zo ontzettend tegen mijn taalgevoel ingaat.
Ik kan me dus wel voorstellen dat er voor Nederland en Vlaanderen aparte vertalingen gemaakt worden. Je klanten ergeren is nooit een goed idee.
Beste Miet,
Zeker een interessante discussie. Nederlanders hebben nog wel eens de neiging door te slaan in het verengelsen van hun woordenschat. Recycleren is bij ons bijvoorbeeld recyclen.