• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Anna Bijns en PowerPoint

28 september 2013 door Marc van Oostendorp Reageer

Door Marc van Oostendorp

Anna Bijns is vooral bekend als de dichteres van lange lappen tekst. Haar tirades tegen Luther en het huwelijk hebben heel kunstige rijmschema’s en ritmische patronen, maar lijken op het eerste gezicht vooral een opeenstapeling van woedende kreten.
In haar proefschrift, nu bij uitgeverij Verloren verschenen in een handelseditie, laat Judith Keßler zien dat de refereinen inhoudelijk juist ook een strakke structuur hadden: een structuur die begrepen kan worden met retorica. Aan de hand van een vijftal gedichten toont Keßler dat Bijns juist heel zorguldig een bouwwerk opbouwde van elkaar versterkende en aanvullende argumenten.

Hier is de derde strofe van Bijns antilutherse gedicht ‘Tsijn eertsce duvels die de menscen quellen‘:
Gelijc Christus / sijn discipulen uut sandt (Mar xvi)
So sendt ooc de sine / de helsche viant
Die hem wel stoutelic / derven vermeten 
 Scriftuere uut te leggen / na haer verstant 
 Discoort verweckende / over alle dlant 
 Als scorfte scapen / vander kercken gespleten 
 Ongeleerde buffels / die niet en weten 
 Griecxsche poeten (Mat vii)
 Uutgeloopen muncken / verkeerde van sinnen 
 Wacht u wilt Cristus woort niet vergeten 
 Tsijn valsche propheten 
 Al scijnent scapen / tsijn wolven van binnen 
 Aen haer vruchten sult ghise kennen (Mat xxv)
 Als bocken / niet als scapen / salmense tellen 
 Weer Lutherianen / oft Lutherinnen 
 Tsijn eertsce duvels die de menscen quellen 

De (aan het eind van elk couplet terugkerende) stokregel geeft de centrale stelling van het gedicht: de lutheranen zijn aardse duivels. Ieder van die coupletten geeft daar een argument bij. In dit geval betreft dit dat zij beter vermeden kunnen worden; dat argument wordt impliciet gelaten, maar wel op zijn beurt door vijf deelargumenten ondersteund:

  • Ze zijn uitgezonden net zoals Christus zijn leerlingen uitzond
  • Ze leggen de bijbel verkeerd uit
  • Ze zorgen voor tweedracht
  • Christus zegt dat mensen als zij valse profeten zijn
  • Ze zullen volgens Christus bij het laatste oordeel tot de bokken horen.
Sommige van deze argumenten worden, als in een PowerPoint-presentatie ondersteund door deelargumenten:
  • Volgens Christus in Mattheüs 7 zijn valse profeten wolven in schaapskleren
  • Ze zijn van de kerk afgevallen
  • Ze zijn ongeleerd
  • Ze zijn weggelopen uit de kloosters.
Over de vraag of al deze argumenten geldig zijn kun je natuurlijk discussiëren – nogal wat argumenten baseren zich hier bijvoorbeeld op de autoriteit van Christus, die alleen nooit iets expliciet over Luther gezegd heeft.
Interessant is dat dus ook de verwijzingen naar de bijbel in de kantlijn – waarvan je zou kunnen denken dat die hooguit een toelichting zijn, mogelijk door een drukker toegevoegd – in ieder geval soms een rol spelen in de argumentatiestructuur. Ze vormen zelfs in zekere zin het ultieme argument: het staat in de bijbel, dus het is waar.
Dat hoeft niet te betekenen dat die marginalia dus wel door Bijns zijn toegevoegd, al heeft Keßler daar wel aanwijzingen voor gevonden. Ze laat namelijk zien dat ook de volgorde waarin de gedichten werden afgedrukt een retorisch doel hadden, en die volgorde werd waarschijnlijk niet altijd door de dichteres bepaald.

Het aardige is dat Keßler ook nog kan verklaren waarom de moderne lezer de verfijnde inhoudelijke structuur niet goed ziet. Bijns werkt vooral met een stortvloed aan argumenten. Ieder van de vijf deelargumenten in de derde strofe staat min of meer los van de andere; en ieder argument zou op zichzelf voldoende moeten zijn voor degene die het accepteert. Ieder argument wordt zo nodig wel nader geadstrueerd, maar daarna wordt meteen weer doorgedenderd naar het volgende. Dat zijn wij moderne lezers niet meer gewend – behalve misschien in PowerPoint.


Judith Keßler. Princesse der rederijkers. Het oeuvre van Anna Bijns: argumentatieanalyse – structuuranalyse – beeldvorming. Hilversum: Verloren, 2013. Bestelinformatie bij de uitgever.



Delen:

  • Klik om af te drukken (Opent in een nieuw venster) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Opent in een nieuw venster) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Opent in een nieuw venster) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Opent in een nieuw venster) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Opent in een nieuw venster) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Opent in een nieuw venster) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: argumentatie, letterkunde, middeleeuwen, recensies, retorica, taalbeheersing

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Sint Nicolaas

Zie eens, Mietje! wat al lekkers
U, Sint Nicolaas al bragt;
Omdat ge’ als gehoorzaam Meisje,
Uw verpligting hebt volbragt.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

De koeien schemeren door de heg,
het paard is uit taaitaai gesneden,
in ieder duindal ligt dun sneeuw.

De branding vlecht een veren zee
waar zon over omhoog stijgt, licht waarin
geen plaats om uit te vliegen is.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

11 december 2025: Anne Frank, schrijfster

11 december 2025: Anne Frank, schrijfster

3 december 2025

➔ Lees meer
11 december 2025: Proefcollege Nederlands

11 december 2025: Proefcollege Nederlands

2 december 2025

➔ Lees meer
5 december 2025: Intreerede Jolyn Philips

5 december 2025: Intreerede Jolyn Philips

28 november 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1946 Dick Wortel
➔ Neerlandicikalender

Media

Dichter Esther Jansma (24 december 1958-23 januari 2025)

Dichter Esther Jansma (24 december 1958-23 januari 2025)

2 december 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De postkoloniale podcast met Remco Raben over Pramoedya Ananta Toer

De postkoloniale podcast met Remco Raben over Pramoedya Ananta Toer

30 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Peter van Zonneveld over Tjalie Robinson/Vincent Mahieu (1993)

Peter van Zonneveld over Tjalie Robinson/Vincent Mahieu (1993)

29 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d