Soms kom ik onverhoeds in aanraking met mensen die er verstand van hebben. Zo zou ik deze week een tekstje voorlezen voor een filmpje dat de KB aan het maken is. ‘Heb je weleens een voice over ingesproken?’ vroeg de regisseur die de rest van de week bezig was geweest met het filmen van straatprijzen voor de Postcodeloterij.
Dat had ik niet, dus hij gaf me tips. Ik geef ze nu maar even door voor wanneer u zelf eens wat moet inspreken, of überhaupt goed spreekt.
De eerste:
spreek uw slot-n’en uit. Eerlijk gezegd was ik bij deze eerste tip nog zo brutaal om de regisseur tegen te spreken. Ik heb geloof ik al op de basisschool geleerd dat je juist niet al die slot-n’en moet zeggen. “Maar omdat het hier over taal gaat!” zei hij. Maar uiteindelijk liet hij me die n‘en toch weglaten, toen ik hem liet horen hoe raar ik met die dingen zou klinken.
De tweede en de derde waren interessanter, want daar had ik nog nooit van gehoord. De tweede was: je moet voorop je stoel gaan zitten. Ik denk niet dat het echt je uitspraak (de manier waarop je klinkers en medeklinkers uitspreekt) beïnvloedt, maar mensen kunnen aan je stem van alles horen – ook hoe je zit, of in ieder geval, hoe energiek je zit. Hoe ze dat precies doen, is een fascinerende vraag, maar ik kan er hier vanochtend weinig onderzoek naar vinden. (Ik vond wel bijvoorbeeld dit artikel uit 1995 over de manier waarop je lichaamshouding je adem beïnvloedt en en dit fascinerende artikel uit 2007 over hoe mensen precies praten wanneer ze liggen.)
De derde tip was om voor in de mond te praten. Waarom? vroeg ik. Volgens de regisseur wordt de spraak daar duidelijker van. Hier vind ik het zo mogelijk nog moeilijker om relevante literatuur te vinden. Er blijken wel heel veel tips te zijn die gaan over voor in de mond te praten. Hier wordt bijvoorbeeld gezegd dat RP (de Britse uitspraaknorm) zo is, en hier dat je de voorkant van je mond juist moet vermijden als je wil dat je stem ver draagt. Of er naar een van die kwesties onderzoek gedaan is, vraag ik me af.
Ik denk eigenlijk dat die laatste tip van de regisseur er vooral voor bedoeld is om je te laten letten op hoe je praat. Door te denken dat je de voorkant van je mond moet gebruiken, ga je letten op iets wat anders vanzelf gaat: de bewegingen van de spraakorganen. Misschien dat mensen daardoor ook wat beter gaan articuleren. Iets anders kan ik er niet van maken.
Beste Marc,
voor adviezen over spreken / articuleren bestaat er al meer dan honderd jaar een echte klassieker: Spreken en zingen van A.M. Eldar (= Anna Fles). De zangwereld houdt zich vanouds erg bezig met uitspraak.
Vr groet,
Jenny
Zo veel gaten in de onderzoeksmarkts?
Mijn persoonlijke ervaring:
Bij 1 Spreek uw slot-n'en uit
Dit oefen ik héél veel met Nederlanders die beter Duits willen spreken. In het Duits is juist de Sjwa stom – stomme e. De n'en spreek je allemaal uit.
Probeer eens: "Gut(e)n Morg(e)n".
Bij 3 Voor in je mond praten
Verschillende dirigenten vroegen me al om voor in mijn mond te zingen. De artikulatie wordt er sterker van zodat de luisteraar in liedjes kan verstaan welke woorden gezongen worden.
Sprekend of zingend: je artikuleert wanneer je tong, lippen, kaak en/of gehemelte beweegt om spraak te produceren.
Dat er allerlei uitstekende praktische adviesboeken zijn, weet ik. Mij interesseerde nu even de theoretische achtergrond: hoe kunnen we begrijpen waarom zulke adviezen werken.
Ik vraag me af hoe je bijvoorbeeld het woord 'gek' voor in je mond kunt uitspreken.
Wat ik geleerd heb uit mijn vier jaar voordracht in mijn tienertijd en een workshop spreken tijdens mijn carrière als leerkracht:
– tip 2: op het puntje van je stoel zitten (liefst met de benen onder de stoel) heeft tot gevolg dat je automatisch meer rechtop zit, en je daardoor beter kunt ademen. Je kan bijgevolg de buikademhaling toepassen (gaat niet zo goed als je niet rechtop zit)en zo zet je automatisch veel meer kracht achter je stem. Vergelijk het met een blaasbalg die je kan inzetten.
– tip 3: vooraan in de mond spreken maakt inderdaad dat je meer gefocust bent op je articulatie (wat je verstaanbaarheid uiteraard ten goede komt), maar ook dat je je mond automatisch meer open doet. Mond verder open = meer ruimte voor lucht en geluidsgolven om te ontsnappen en dus meer, meer gevarieerde en duidelijker klank.
Extra tips die ik in die periodes ook gekregen heb:
– beweeg als je spreekt. Je voelt je energieker als je beweegt en dat energieke weerspiegelt zich in je stem. Kijk maar eens naar filmpjes van mensen die voice overs doen, die staan *nooit* stil, en sommigen kunnen echt wel flink molenwieken.
– lach als je begint te spreken. Je lach zal weerspiegeld worden in je stemgeluid, je klinkt automatisch aangenamer.
– Zorg ervoor dat je plofklanken (t/p/k) op het einde van een woord duidelijk uitspreekt, zet dus wat kracht achter die plof. Als je dat niet doet, hoor je niet alleen die eindklanken niet (geen plofklank zonder plof 😉 ), maar ook het hele einde van het woord gaat de mist in. Net door dat beetje plofkracht achter die laatste klank te zetten, zorg je ervoor dat het hele woord goed gearticuleerd blijft. Vergelijk het met het extra spurtje dat de 100m-loper er de laatste vijf meter nog bovenop legt (in plaats van uit te lopen).
En als je echte deskundigen zoekt hiervoor: zoek dan iemand met een opleiding logopedie die spreek- en stemcoaching geeft. Die mensen kennen die achtergrond normaal gesproken wel.
Bij uitspraak gaat het vrijwel nooit om individuele woorden, he. De tip 'voor in de mond spreken' doe je voortdurend, of niet. Je wisselt niet af afhankelijk van het woord. En ja, 'gek' klinkt anders als het wordt uitgesproken die meer vooraan in de mond spreekt dan door iemand die dat niet doet. Binnen een heel verhaal, natuurlijk, niet als los woord.