Wie de laatste dagen in Amsterdam is geweest heeft ze vast al gezien: de affiches met de nieuwe slogan van de lokale omroep AT5, Weet je stad.
Erboven staat steeds een volledige, onberispelijke zin (‘Weet dat elke Amsterdammer het beter weet’ bijvoorbeeld), maar de slogan zelf knarst en dat is vast zo door de makers bedoeld. Dat knarsen zorgt er in deze tijden bijvoorbeeld voor dat er over je gepraat wordt op de sociale media.
De taalgevoelige taalkundige Aleid van de Vooren schreef bijvoorbeeld op haar Facebook-pagina dat ze het maar een vreemde constructie vond. “Wel grappig, want je kunt wel iets weten, maar dus niet de stad weten’“, observeerde ze; en dat ze er maar één ander voorbeeld van kon bedenken:
een regel uit het beroemde gedicht ‘De achttien dooden’ van Jan Campert, ‘Wel kleiner nog is het stuk grond, dat ik nu nog niet weet’. Maar “in een goed gedicht stoort het dan weer niet”.
Hoe zit dat? Wat knarst er precies aan weet je stad? En waarom kun je dan wel zeggen iets weten of zelfs ik weet nog wel een (leuke) stad?
Het heeft iets te maken met het verschil tussen kennen en weten. Wanneer je googlet, zie je dat dit verschil buitenlanders (vooral Engelstaligen) meer interesseert dan moedertaalsprekers: in het Engels is er slechts een werkwoord voor, to know, en het betekenisverschil is subtiel. Het komt ongeveer op het volgende neer. Je weet enkelvoudige feiten: dat de aarde plat is, hoe laat het is, waarom een omroep het nodig vindt om reclame te maken voor zichzelf. De dingen die je kent zijn doorgaans complexer, en die kennis misschien ook wel: als je de stad kent, weet je verscheidene zaken over die stad (volgens het woordenboek ‘weet je hoe de stad is’).
Vandaar dat het raar is om de stad te weten, of je moeder te weten. Met een onbepaald lidwoord lukt het meestal wel, zoals in het voorbeeld met een leuke stad: je zegt dan zoveel als ik weet waar een leuke stad is en meer hoef je over die stad dan ook niet te weten.
Ook met een bepaald lidwoord kan het, als het gewetene maar enkelvoudig genoeg is. Je kunt bijvoorbeeld de oplossing van het wereldraadsel weten, want dat is natuurlijk iets heel eenvoudigs. Ideeën zijn kennelijk alweer complexer, want je kunt niet zeggen ik weet jouw idee voor een reclamecampagne; die zin wordt wel iets beter door er al aan toe te voegen. Wanneer iemand het plekje grond weet waar hij begraven gaat worden, weet hij er weer maar één ding over: waar het is.
Je kunt in een stad ook de weg weten, waarschijnlijk omdat dat ook een relatief simpel, ééndimensionaal (of, komaan, tweedimensionaal) object is. Om dezelfde reden is ik weet de stad waar jij geboren bent ook niet zo heel raar, maar weet je stad suggereert dat er over die stad maar één ding te weten is. Waarom zou je voor zoiets simpels naar AT5 kijken?
Misschien ter aanvulling: hier kom ik erop uit dat het niet alleen om complexiteit gaat, maar ook een vorm van resultativiteit.
Dank je; ik herinnerde me dat ik er iets over gelezen had, maar ik kon het niet meer vinden. Ik denk dat dit het was.
Nu moet ik toegeven dat ik die resultativiteit ook niet echt aanvoel. Vanochtend op de fiets (leve het regenpak) dacht ik nog aan het verschil tussen 'ik weet de weg' en 'ik ken de weg'. Ik zie niet zo in dat het eerste meer het resultaat is van iets dan het tweede. Maar de complexiteit die jij noemt, die zie ik wel. Ik weet de weg kun je zeggen als je alleen maar een uitdraai hebt van Google Maps; 'ik ken de weg' suggereert voor mij dat je die weg vaak bent gegaan en er alle details van kent.
Ja dat is waar. In dat geval is de complexiteit betekenisonderscheidend, omdat 'de weg' in beide gevallen natuurlijk een resultaat kan inhouden (namelijk het eindpunt). Dit kan ik precies met dit voorbeeld ook nog eens illustreren: in het geval 'ik ken de weg' heb je een betekenis waarbij het resultaat niet relevant is ('Ik ken de Morsweg'), maar bij 'ik weet de weg' is het altijd relevant waar die weg naartoe gaat.
Vergelijk de volgende twee zinnen:
(1) Ik ken de weg, maar ik weet niet waar die eindigt
(2) * Ik weet de weg, maar ik weet niet waar die eindigt
Dit voorbeeld vind ik verwarrend; het gaat over een andere interpretatie van 'de weg' (dat wil zeggen: de straat). Het is duidelijk dat die wel met 'kennen' gecombineerd kan worden, maar niet met 'weten'. (Parallel aan 'weet je stad'). Ook de zin in (1) kun je niet interpreteren met de andere betekenis die ik hierboven aanduidde, volgens mij.
Voor de goede orde: ik deel dus je interpretatie waar het gaat over die interne complexiteit. Maar het verschil tussen 'ik weet de weg' en '?ik weet de straat' kun je niet wijten aan die complexiteit, want een straat en een weg kunnen in principe even complex zijn. Het cruciale verschil lijkt mij hier dat er een betekenis van 'de weg' is die wijst naar het resultaat (of het doel, als je wilt). Die betekenis zit niet in 'de straat,' althans, die vormt daar minder een inherent onderdeel van. Dat betekent dat je bij 'ik weet de straat' snel uitwijkt naar een betekenis waarbij de identificatie van de straat het doel was ('Ik weet waar de straat is waar jij naar vraagt'). Daarom is 'Ik weet die straat!' als antwoord op een vraag al beter dan 'Ik weet de straat.'
Ik weet niet of het iets toevoegt, maar als je voor "weten" "bekend zijn met" leest, dan begint het al wat in de buurt te komen van "ken je stad". De slogan suggereert dat het goed zou zijn als je van je stad de hoed en de rand zou kennen/weten. En die slogan pakt je omdat hij rammelt. Kwestie van aandacht trekken en na laten denken. Nou, daar zijn ze dan in geslaagd!
Maar even serieus: ik denk dat weten een toestand weergeeft die nog veel resultatiever is dan kennen. Het betekent hier zoiets als: zorg ervoor dat u de kennis van uw stad paraat heeft. En dat in de vorm van een reclamegrap.
De slogan had beter 'Weet je plaats!' kunnen luiden, dan was tenminste duidelijk geweest wat de bedoeling was: we moeten ons blijkbaar gedeisd houden…
Ja, een terechtwijzing.
"Vandaag starten de openbare bibliotheken van Amsterdam (OBA), Den Haag, Rotterdam en Utrecht de campagne ‘Geek de Bibliotheek’. Deze campagne roept iedereen op om hun passies te delen en laat zien dat je hiervoor bij de bibliotheek terechtkunt. De campagne is bedoeld om tegenwicht te bieden aan het idee dat bibliotheken niet meer van deze tijd zijn in een wereld waar steeds meer informatie online gevonden kan worden." Verwant? Een trend?