De laatste weken zijn er wat mensen op Meldpunt taal die elkaar hebben gevonden in het woord alweer. Dat wordt volgens hen ‘steeds vaker’ (alles wat fout is, gebeurt steeds vaker, dat is een bekende wet in het menselijk bestaan) verkeerd gebruik van gemaakt:
wat een heerlijk gevoel geeft me dit dat er ook andere mensen zijn die zich daaraan storen. Ik schreef er eerder al over in 2010. Het geschreven stukje is te vinden als u op trefwoord “alweer” zoekt. Ik hoor dit IEDEREEN fout doen: Arsenal staat alweer met 1-0 achter. Eh..dat doet lijken alsof Arsenal ELKE wedstrijd met 1-0 achter staat. Enzovoorts.
Wat is hier aan de hand?
Inderdaad staat in Van Dale (ik heb gezocht in de betaalde versie) alleen de betekenis die de melder als de juiste aanwijst: “(versterking van) weer; synoniem: nogmaals, opnieuw“.
Maar je kunt in het woordenboek zelf ook alweer te vinden in de gewraakte betekenis, in voorbeeldzinnen, bijvoorbeeld bij omzwaaien:
Eerst deed hij rechten, maar na een jaar is hij omgezwaaid en nu doet hij alweer zes jaar politicologie
Waarmee Van Dale natuurlijk niet bedoelt dat hij ‘nogmaals’ of ‘opnieuw’ politicologie doet; er is geen enkele suggestie dat hij dat eerder heeft gedaan.
In het elektronische WNT kan ik alweer vreemd genoeg helemaal niet vinden. Taaladvies.net gaat alleen in op een bijzonder geval (‘ook al weer’). De meest informatieve bron blijkt Onze Taal die zegt dat alweer ‘inmiddels’ kan betekenen, met de connotatie ‘de tijd is ongemerkt snel voorbij gegaan’. Inmiddels is geloof ik niet precies het juiste woord (Arsenal staat inmiddels met 1-0 achter betekent net wat anders), maar dat van die connotatie lijkt me wel juist aangevoeld. Ik denk dat dit de bijdrage is van al (en met name van dat ‘tegen de wens in’).
Het lijkt me in ieder geval ook al vrij oud. In Delpher vond ik in ieder geval een vindplaats uit 1900. Het volgende bericht komt uit De locomotief: Samarangsch handels- en advertentie-blad; en ik heb niet heel intensief gezocht, dus het zou me niet verbazen wanneer je oudere vindplaatsen kunt vinden:
Waar een openbaar middel van vervoer is, mag geen rijtuig in rekening gebracht worden en de griffier, die een vigelantie opschreef omdat hij met de omnibus een half uur te laat op de zitting zou komen, kreeg de mededeeling, dat de kantonrechter voortaan de zitting een drie kwartier later zou moeten houden. Dat was alweer zooveel gewonnen.
Het lijkt me dat in deze andere betekenis alweer eerder een versterking is van al, bijvoorbeeld in de betekenis ‘ter aanduiding dat wat gezegd wordt plaatsvindt of althans begonnen is op het moment van het spreken (of op het moment waarop men zich in gedachten verplaatst)’ of ‘tegen verwachting of wens’. Overigens zit de associatie dat de tijd zo snel gaat in dit voorbeeld nu weer niet.
Bovendien is er, lijkt mij een verschil in accentuering tussen de twee woorden. De melder hierboven heeft naar mijn gevoel geen gelijk als hij zegt dat ‘Arsenal staat alweer met 1-0 achter’ suggereert dat dit Arsenal vaker overkomt. In zo’n geval zou je zeggen ‘Arsenal staat alwéér met 1-0 achter’, met een duidelijk accent op weer. Alhoewel je zou kunnen denken dat dit een aanduiding is dat je in het eerste geval te maken hebt met twee woorden (‘al weer’) en in het tweede met één (‘alweer’), zoals Taaladvies.net denkt, zie ik in dat geval niet zo goed wat de individuele bijdrage is van de woorden al en weer. Het lijkt mij dat je in beide gevallen te maken hebt met één woord, zij het een met een wat andere klemtoon.
Bedoelt?
Ja, grappig woord.
Over al wéér zijn we gauw uitgepraat. Het betekent naar mijn mening niet meer dan dat de herhaling van iets zich snel voltrekt.
Maar het specifieke van alweer zal indertijd ontstaan zijn uit de begrippen al en weer waarin nog de betekenissen reeds en opnieuw lagen ingebed. Gaandeweg heeft het woord als combinatie van 2 betekenissen die tegelijkertijd opgeld doen toepassing gevonden in het beschouwelijke gebruik ervan. Het is alsof er in onze dagelijkse beleving iets gebeurt dat een voorbeeld is van een hogere wet die zegt hoe het nu precies in elkaar zit.
Hoe heette die keeper ook alweer? Je weet dat hij een naam heeft maar je grijpt naar iets wat boven je geheugen uitstijgt, niet omdat dat nu al voor de zesde keer gebeurt, maar omdat je uit de zekerheid van het niet-alledaagse iets wilt gebruiken voor het wel-alledaagse.
Arsenal staat alweer met 1-0 achter. Je appelleert aan het gevoel dat in voetbal zo veel gebeurt en nu blijkt dat in de praktijk nog maar weer eens te kloppen, zie je wel, ze staan alweer met 1-0 achter.
Dit viel mij alweer zo in, doe ermee wat u goeddunkt.
Het WNT heeft wel ALWEDER, met in de meeste citaten alweêr of alweer.
Natuurlijk, wat dom van mij dat ik daar niet heb gekeken. In ieder geval wordt er dus alleen de definitie 'opnieuw' vermeld.
Een kleine aanvulling.
Dit 'alweer' doet een beetje denken aan een bepaald woord 'terug'.
Je belt iemand op. Persoon is er niet, wel z'n antwoordapparaat. Je spreekt in: Ik bel morgen wel terug ( = opnieuw).
Kan het niet zijn dat er voor het ritme gewoon een extra lettergreep nodig is?
"Arsenal staat al met 1-0 voor" en "Arsenal staat weer met 1-0 voor" lijken beiden een beetje te kordaat en korzelig; "alweer" maakt het M.I. wat beschouwender en relativerender.
Ritmisch heeft de zin geen extra lettergreep nodig, want nu zijn de beide zinnen dactili (één beklemtoonde lettergreep gevolgd door 2 onbeklemtoonde), al kun je wat twisten over het slot dat een jambe of trochee is. Het loopt, behalve qua lengte, geheel in de pas met het metrum van het steeds weer opduikende
PIramus ET ThisBE iuveNUM pulCHERrimus ALTER
ARsenal STAAT al met EEN nul VOOR
Arsenal staat alweer met 1-0 voor zou dat alleen maar verstoren, zij het niet ernstig.
Bovendien hoeft proza niet soepel te lopen. Als je een veldslag beschrijft, laat dat metrum dan maar lekker kaboenken in de wanorde van de kletterende schilden.
De 3 zinnen met al, weer en alweer betekenen alle drie iets anders.
Ik vind wel dat alweer een fluwelen deken over de betekenis van al en weer legt, maar de hoofdzaak lijkt me het onderscheid zoals hierboven in diverse toonaarden beschreven.
Ik denk dat met 'Arsenal staat alweer met 1-0 achter' wel degelijk kan worden bedoeld: 'Arsenal staat inmiddels met 1-0 achter' (dwz.: we hebben even niet opgelet) maar ook 'Arsenal staat opnieuw met 1-0 achter' (dwz.: zoals zo vaak) terwijl 'Arsenal staat al met 1-0 achter' niet terugkijkt maar juist refereert naar wat er verder gaat gebeuren (waarschijnlijk: dat het wel 4-0 zal worden, maar kan ook zijn: dat dan Wenger zoals altijd een wissel uitvoert, ik noem maar wat).