• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het huis van wantrouwen

10 juli 2014 door Reageer

door Miet Ooms

Tussentaal. Het is het afgelopen decennia een begrip geworden. Vlamingen hebben er een haat-liefdeverhouding mee (‘van ons’ versus ‘dat taalverloederende brabbeltaaltje’), sommige Nederlanders vrezen ze als voorbode van wederzijdse onverstaanbaarheid. De term roept meer emoties op dan om het even welke andere aanduiding van een taalvariant of -register. Laat hem ergens vallen, in een artikel, een discussieprogramma, en hop, je hebt gegarandeerd een heftig debat. Vaak weet men niet eens waar de discussie zelf precies om draait. Het gaat over tussentaal, en dan heeft iedereen een heel pertinente mening, pro of contra, met steeds dezelfde argumenten. Eén van die argumenten, dat intussen ook tot Nederland is doorgedrongen, is dat van de verstaanbaarheid. Zullen we elkaar in de toekomst nog wel verstaan als we de tussentaal (wat dat in de praktijk ook moge wezen) accepteren, en dus een soort status geven? Misschien nog net niet die van de standaardtaal, maar toch gevaarlijk dicht in de buurt.

 

Nu is die tussentaal helemaal niet zo recent. Ze is zelfs ouder dan Geert Van Istendaels ‘Verkavelingsvlaams’ uit 1989, en in de juiste context was (en is) ze zelfs de meest aangewezen en vanzelfsprekende taalvariant. Het bewijs?
Wel, dat vond ik afgelopen week in de verkoop van tweedehandsboeken in een openbare bibliotheek hier in de buurt, in de vorm van het boekje ‘Kartouchke’ van Luc Versteylen. In mijn eigen blog vertelde ik gisteren al wat voor boekje dit is. Het eerste boekje uit 1958 (Uit het logboek van Kartouchke), dat Marc Uytterhoeven ertoe bewoog de auteur te vragen om een nieuwe, moderne versie te maken, is nog heel moeilijk te krijgen. Hieruit heb ik een fragmentje gevonden, op de site van boekenwinkel ‘De Boekuil’ in Mortsel. Beide boekjes dateren uit een tijd dat de standaardtaal nog de vanzelfsprekende norm was, een norm die even vanzelfsprekend in het noorden lag. In 1958 moest de grote standaardisering in Vlaanderen via media en het onderwijs (ABN-kernen) nog beginnen, in 1993 werd de vanzelfsprekendheid van die noordelijke norm steeds meer in vraag gesteld en maakten termen als ‘Verkavelingsvlaams’ al opgang. Die had intussen de plaats van het dialect ingenomen als onvolmaakt en dus af te keuren, ‘slecht’ Nederlands. Op de VRT, zowel radio als televisie, was (en is) het AN de norm, en daar werd slechts uitzonderlijk van afgeweken. Tot 1991 had het Huis van vertrouwen, zoals de BRT (de Vlaamse televisie) ook wel werd genoemd, het bijzonder moeilijk om de concurrentie met de gloednieuwe commerciële televisiezender, VTM de baas te kunnen. De kentering kwam met het programma Het Huis van Wantrouwen, van Mark Uytterhoeven en Wouter Vandenhaute (later mede-oprichter van productiehuis Woestijnvis). De invloed van dit programma kan moeilijk onderschat worden, zo blijkt ook uit Wikipedia. Wat Wikipedia vreemd genoeg niet vermeldt, is dat Kartouchke een tijdlang de uitsmijter was van dit programma. Mark Uytterhoeven bracht, als het personage Kartouchke, telkens een stukje van Luc Versteylen. Hij ratelde het af, in de sfeer van de leestekenloze tekstjes, en voegde pas op het einde een pauze in, vlak voor de laatste, concluderende zin. In de geschreven stukjes staat daar ook telkens een witregel.
Het opvallende aan de stukjes is dat ze niet in het dialect zijn opgesteld, en niet in de standaardtaal. Het is dus een soort tussentaal, typisch voor jonge tieners die nooit dialect hebben geleerd, maar ook niet het AN dat hun ouders en leerkrachten van hen willen horen, gaan schrijven of spreken (omdat ze het niet willen, of niet kunnen). Kartouchke was ook toen heel populair, net zoals de andere uitsmijters van het programma. Er is nooit zwaar geprotesteerd op zijn taal, hoewel het geen AN was (en geen dialect) en het toch op de openbare omroep kwam. Ook Mark Uytterhoeven zelf, nochtans een bekende verdediger van de standaardtaal op de VRT, had er duidelijk geen probleem mee. De taal paste bij het personage, en bij wat het te vertellen had.
De bekendheid van Kartouchke is intussen weer helemaal weggedeemsterd. Ook bij mij, tot ik dat boekje vond. Toch vind ik het de moeite waard om hem nog eens in de verf te zetten, net nu de bezorgdheid om die tussentaal, om de onderlinge verstaanbaarheid en de weg die het Nederlands in Vlaanderen lijkt op te gaan zo groot is. Beste noorderburen, zijn de twee tekstfragmentjes die u hier te lezen krijgt echt zo moeilijk te begrijpen? Probeer eens om ze hardop te lezen. Bedenk hierbij dat Kartouche, net zoals vrijwel elke jongere, helemaal niet de behoefte heeft zich in zo vlekkeloos mogelijk Nederlands uit te drukken. Deze tussentaal is niet de toekomstige Belgische standaard. Het is gewoon een van de vele taalvarianten waar een taalgebruiker zich van kan bedienen, en die het Nederlands rijk is.

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: columns Miet Ooms, standaardtaal, taalkunde, taalregisters, tussentaal, VRT

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d