Over het zelfmedelijden van Vlamingen
Door Marc van Oostendorp
“De Noord-Nederlandse norm regeert”, meldt de Vlaamse schrijver Margot Vanderstraeten opstandig in een column. Volgens haar proberen Nederlanders Vlamingen “de mond te snoeren” en het Zuid-Nederlandse taaleigen wordt door zijn “machtige en autoritaire variant in het Noorden” overschaduwd.
Wat heb ik nou aan mijn fiets hangen? Zijn Nederlanders bezig het Vlaams te onderdrukken?
Helaas komt Vanderstraeten niet veel verder dan een jammerklacht. Maar ze geeft net genoeg informatie om een en ander wat preciezer te analyseren.
Op het eerste gezicht betreft het vooral het soort gefrustreerde verongelijktheid waarin Vlamingen tegenover Nederlanders specialiseren. Om de een of andere reden wil Vanderstraeten in Nederland worden uitgegeven, bij een Nederlandse uitgever, die zijn boeken in Nederland wil verkopen. Die Nederlandse uitgever wil dat die kopers zijn boeken ook begrijpen en stelt daarom voor al te Vlaamse uitdrukkingen te vervangen.
Dat is niet autoritair de mond snoeren, dat is koopmansgeest. Er is geen sprake van dat enige Nederlander Vanderstraeten zou willen verbeiden om bij haar thuis, of in een Vlaamse krant, of in een boek dat bij een Vlaamse uitgever wordt uitgegeven, net zoveel Vlaamse woorden te gebruiken als ze wil. Omgekeerd: als een Nederlander ooit op de bizarre gedachte komt bij een Vlaamse uitgever te willen publiceren moet hij misschien ook wel het aan Vanderstraeten aanstootgevende woord asjemenou vervangen.
Natuurlijk is het jammer dat het publiek in Nederland én in Vlaanderen zo werkt, dat het niet bereid is om af en toe een woord te lezen dat het niet kent. Maar voor zover ik zie, bestaat er op dit vlak inmiddels nauwelijks een onderscheid tussen de twee bevolkingen.
De enige asymmetrie is dat Vlamingen zo’n raar minderwaardigheidscomplex hebben, zich altijd achtergesteld voelen en toch geen eigen grote uitgeverijen opzetten. Handen uit de mouwen, mensen! Of is die uitdrukking ook te Hollands?
Het leuke aan dergelijke weeklaagcolumns, waarin wij zuiderlingen inderdaad lijken te grossieren, is dat ik altijd te weten kom dat een aantal woorden en uitdrukkingen, die ik als zuiderling zelf als volstrekt alledaags beschouw, blijkbaar typisch Noord-Nederlands zijn. In dit geval gaat het om 'een steenworp', 'mosterd na de maaltijd', 'het soort', 'gepleisterd', 'het tarmac', 'de deken' en 'vruchtensap'. Van 'stiekem' wist ik wel dat het via het Noord-Nederlands uit het Jiddisj/Hebreeuws tot ons is gekomen (omdat ik dat nu eenmaal ooit ergens gelezen heb), maar ik beschouw het niettemin ook als een volstrekt normaal woord.
Zou het om een generatieverschil gaan? Al wordt ik binnenkort dertig (hoe is het ooit zover kunnen komen?), ik ben wel bijna twee decennia jonger dan Vanderstraeten.Of ben ik gewoon niet taalvaardig genoeg en ontbreekt me het vermogen des onderscheids?
Dat fenomeen viel me ook op toen ik nog studeerde. Ik denk dan vooral aan een welbepaalde docente uit Groot-Holland, die meermaals daags placht te zeggen dat "jullie x zeggen maar wij y", waarbij voor mij en mijn medestudenten zowel x als y ongemarkeerd Nederlands was.
Een andere mogelijkheid is dat, doordat het gros van de cultuurproductie nu eenmaal in het noorden plaatsvindt en omdat er ook in het zuiden heel lang naar de noordelijke norm werd opgekeken, kinderen uit het zuiden veel vaker in contact kwamen met noordelijk taalgebruik (strips, tekenfilms, enz…) dan onze collega's uit het noorden met zuidelijk taalgebruik. Dat maakt het aannemelijk dat zuidelijk taalgebruik voor noorderlingen gemarkeerder klinkt dan noordelijk taalgebruik voor zuiderlingen en dus ook sneller opvalt.
Britse boeken worden standaard bewerkt voor de Amerikaanse markt: andere spelling, hier en daar andere woordkeus. Geen Brit die daar moeilijk over doet.
Nou, of in 't Vlaams nu, had ik toch die Vanderstraeten gemist! Mamamia, hoor ik daar n jammerklacht waarvan ik dacht dat die allang uit de tijd en van de baan was. Maar ja, de klager is een Vlaamse auteur, en dat verklaart veel. Respect, hoor, dat schrijvers aan de bak willen komen. 't Is een commercie als n andere, nie, toch. Lees wat de professor boven schrijft.
Vlaamse schrijvers, hoe moeten die zich vandaag nog profileren in de media? Met taal over hun taal, over de verloedering ervan tot de verdwijning toe, of over de onderdrukking vanuit het noorden. Altijd maar datzelfde miezerige deuntje afdreunen, altijd opnieuw verongelijkt in hetzelfde soepje roeren. Asjemenou!
Heb het nog geweten met De Inktaap: Nederlandse middelbare scholieren die over Vlaamse woorden van Lanoye wilden vallen … Wilden vallen, met de nadruk op 'wilden', d.w.z. zo hier & daar iemand, opgefokt of uitvergroot. En andersom: Vlaamse scholieren die over een Siebelinks bed violen struikelden of in de bureaumufte van Voskuil naar adem snakten … Alabonheur. Altijd n leuk discussiepunt, ook als het over literatuur 'zonder grenzen' gaat, dat algemene Nederlands van ons, zuid & noord.
Het gaat er volgens mij niet om dat Vlamingen dan maar hun eigen uitgeverijen moeten opzetten. Beeld je in dat die dan evenzo de Noord-Nederlandse varianten gaan vervangen door Zuid-Nederlandse uitdrukkingen en woorden. Dreigen we dan niet te evolueren naar twee gescheiden boekenwerelden?
Er wordt het argument aangehaald dat een Nederlandse uitgever wil dat de lezers "zijn boeken begrijpen". Zijn boeken begrijpen? Het gaat toch niet om twee verschillende talen, hooguit om enkele regionale varianten? Als het echt ging om het begrijpen van boeken, zouden uitgevers dan niet allang "Vlaamse" versies van "Nederlandse" boeken hebben uitgegeven? Zou hun koopmansgeest hen niet ook naar de Vlaamse boekenmarkt leiden?
Het vervelende voor Margot Vanderstraeten is wellicht ook dat haar boeken niet alleen voor de Nederlandse markt worden bewerkt, maar meteen voor het hele taalgebied, ook voor Vlaanderen dus. Dat is een verschil met Britse boeken die voor de buitenlandse (c.q. Amerikaanse) markt worden aangepast.
Als Vlaming leer ik weleens Noord-Nederlandse woorden of uitdrukkingen bij wanneer ik een Nederlander lees. En als ik iets niet begrijp, zoek ik het even op. Dat is niet erg, en evenmin moeilijk. Een lezer moet eens over de grenzen durven kijken, ook over de grenzen van de eigen taalvariant. Het lijkt me normaal dat dat in twee richtingen werkt.
Is dat koopmansgeest? Verkopen boeken met Vlaamse woorden en uitdrukkingen echt slechter in Nederland? Of doen de uitgeverijen aan overbescherming van hun lezers?
Ik denk niet dat een Nederlandse auteur slechter zou verkopen in Vlaanderen omwille van het Noord-Nederlandse taalgebruik. Ik weet dan ook niet of het voorkomt dat er wordt gevraagd dit aan te passen.
(Tekenfilms zijn een andere zaak: daar wordt de voorkeur gegeven aan "Vlaams gesproken" — maar dat is dan ook spreektaal.)
Margot Vanderstraeten mag wat verongelijkt jammeren, maar toch heeft zij wel een punt en vind ik dat zeker Vlaamse romans die in Nederland worden uitgegeven, niet hoeven te worden gecorrigeerd op vlamismen en andere Vlaamse taaleigenheden. Grote Vlaamse auteurs als Tom Lanoye en Dimitri Verhulst laten hun proza dan ook niet vernederlandsen.
Dat Vlaanderen dan maar zelf Vlaamstalige uitgeverijen moet opzetten vind ik geen sterk punt van kritiek en doet niets af aan de realiteit dat veel Vlaamse auteurs naar mijn idee onterecht worden gecorrigeerd in Nederland. En de soep wordt door Vanderstraeten ook weer niet zo heet gegeten, doordat ze haar Nederlandse corrector gewoon negeert.
tja, corrector, wat voor een hondenstiel is me dat!
'k denk niet dat jacques brel ooit gecorrigeerd is geweest voor zijn taalgebruik in frankrijk…of dat iemand ooit mulisch op de vingers heeft getikt omdat hij niet vlaams genoeg, of al te jiddisj zou schrijven.
tuurlijk zijn er grenzen, maar als het boek half herschreven moet worden omwille van 'verkeerd' taalgebruik, geef het dan aub niet uit…als er hier en daar op een lange teen getrapt wordt (mind you, ook binnen de zuidelijke taalvarianten is men niet eenstemmig hoor), en die corrector meent te moeten ingrijpen om alle couleur locale weg te vlakken…dan klasseer ik dat als onversneden regentenstijl.
een goed koopman durft soms wat risico te nemen…misschien heeft vanderstraeten gewoon de verkeerde uitgever gekozen.
ps: anderzijds stoor ik me ook zeer regelmatig aan allerlei vormen van verongelijktheid die 'den vlaeminck' etaleert hoor…maar niet in dit geval
dag Marc, zou je de 'desbetreffende' column van mij niet toevoegen? Kunnen je lezers zelf bepalen of ik in zelfmedelijden en geweeklaag verval 🙂 Ik vind nl. van niet. En over 'de mond snoeren' is helemaal geen sprake, de Nederlandse uitgevers hebben mijn mond juist helpen openen. Ook met de koopmansgeest ga ik helemaal akkoord, natuurlijk is dat goed, en wij Vlamingen kunnen er veel van leren, ik zit niet voor niets bij een Nederlandse uitgever. Maar waar jij je op verkijkt: er vindt hier in Vlaanderen een nieuwe vorm van taalbewustwording plaats. Die is nieuw. En die is erg goed, vind ik. Niets slachtofferrol. Niets gevoel onderdrukt te zijn. Integendeel. Vele groeten! dank voor de aandacht, hoe dan ook, margot
Beste Margot, ik weet niet zo goed wat je bedoelt met 'toevoegen': er zit een link naar jouw column verwerkt in het stukje. Ik zie overigens vanaf een afstandje ook die nieuwe zelfbewuste houding in Vlaanderen ontstaan, en dat lijkt mij een goede zaak. Alleen behelst die onder andere uiteindelijk dan ook geen geweeklaag over Nederlanders die autoritair zijn e.d.: dat lijkt me namelijk in ieder geval deels een oude projectie. Groet! M.
Ik denk niet dat ze echt slechter verkopen, maar de referentie voor een toch significant deel van het taalgebruik is er in het noorden gewoon niet. Bovendien is het opzoeken van Zuid-Nederlands ook niet per definitie makkelijk…
Blijkbaar verkopen ze inderdaad wel slechter.
Akkoord over het opzoeken (en spijtig trouwens) maar dat een "significant" deel van de schrijftaal tussen noord en zuid het begrip zou verhinderen, verbaast me toch wel.