• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De theorie van het weglaten

16 oktober 2014 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Door Marc van Oostendorp


Veel vragen hoef je niet met een volledige zin te beantwoorden. Wanneer iemand je bijvoorbeeld vraagt: ‘Schijnt de zon?’ en het is midden in de nacht, dan hoef je niet te zeggen: ‘Nee, de maan schijnt’. Het werkwoord kun je weglaten: ‘Nee, de maan’ is een prima antwoord.

Maar nu komt het. Stel dat iemand de observatie doet ‘De maan schijnt’. Dan zou je ter verklaring kunnen antwoorden: ‘Allicht, de zon schijnt’. Maar dan kun je het werkwoord schijnt niet weglaten. ‘Allicht, de zon’ is een rare zin om te zeggen.

Waarom kan het in het ene geval wel en het andere niet? Onder andere daarover gaat het proefschrift waarop Enrico Boone over ongeveer een maand in Leiden hoopt te promoveren en dat sinds deze week online staat. Hij draagt daarin nog weer eens overvloedig bij aan de theorie over het weglaten van woorden – een verschijnsel dat mij blijft verbazen.

Zo vergelijkt Boone die onvolledige antwoorden met weggelaten werkwoorden in zinnen als de volgende:

  • [1] Albert kust Beertje en Carel Diana. [goed]
  • [2] Ik weet dat Albert Beertje kust en Carel Diana. [goed]
  • [3] Albert kust Beertje omdat Carel Diana. [uitgesloten]
  • [4] Albert kust Beertje en ik weet dat Carel Diana. [uitgesloten]
De laatste twee zinnen zouden makkelijk te begrijpen zijn wanneer iemand ze zou zeggen; maar niemand zal ze ooit zeggen, want daarvoor klinken ze raar. 
De reden is dat er in de zinnen 3 en 4 een evenwichtigheid is tussen Albert kust Beertje en Carel kust Diana die in de zinnen 1 en 2 ontbreekt. In 1 zijn het twee hoofdzinnen, en in zin 2 bijzinnen die zijn ondergeschikt aan dezelfde hoofdzin (ik weet). In zin 3 staat daarentegen CkD in een bijzin onder AkB, en in 4 is hij ondergeschikt in een bijzin die zelf parallel is met AkB.

Overigens gaat het hierbij eerder om een soort logische inbedding dan om strikt syntactische. Het voegwoord want leidt normaal gesproken een hoofdzinsvolgorde in (Ik ben boos want jij ben dom en niet …. want jij dom bent), en toch kun je zin 5 niet zeggen:
  • [5] Albert kust Beertje want Carel Diana. [uitgesloten]
Je mag dus kennelijk alleen woorden weglaten bij parallellie. En dat verklaart volgens Boone ook het verschil tussen de twee dialoogjes:
  • [6] Schijnt de zon? Nee, de maan. [goed]
  • [7] De maan schijnt. Allicht, de zon. [uitgesloten]
Het antwoord op een vraag in 6 staat op hetzelfde niveau als de vraag. Maar in 7 wordt in de tweede zin een verklaring gegeven, en die verklaring wordt kennelijk geïnterpreteerd als ingebed, op dezelfde manier waarop want een zin inbedt. Het is alsof er staat Allicht, want de zon schijnt. Want kun je daarbij kennelijk nog wel weghalen, maar schijnt echt niet.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: samentrekking, syntaxis, taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Edwin den Boer zegt

    21 oktober 2014 om 14:57

    Het zou me niet verbazen als je over tien jaar wel "Albert kust Beertje want Carel Diana" kunt zeggen. Tegenwoordig zeggen jongeren immers gerust "Albert kust Beertje want dronken" of "Albert kust Beertje want eindfeest", wat tien jaar geleden erg ongewoon was.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

W.L. Penning • Het monster

Doller dan ooit is ’t monster losgebroken,
En menschen worden wilde beesten;
Helsch viert het kwaad zijn gloriefeesten –
Tot de overmacht heeft rechtgesproken

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

HONDSDAGEN

Niet groen rijpt het gras dit jaar,
bomen dragen hun bladeren wit,
het licht is niet uit het veld
te slaan, de dag reikt aan
de dag, in dromen zoeken
de nachten onderdak.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1949 Jeroen Groenendijk
sterfdag
1963 Jan Naarding
2008 Rein Bloem
➔ Neerlandicikalender

Media

The form of the adjective in Dutch

The form of the adjective in Dutch

20 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

19 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d