Waar komt toch de neiging van mensen vandaan om in taalzaken altijd per se een keuze te maken? De ziekte ebola doet zich nog niet voor, of mensen beginnen zich af te vragen wat nu de correcte klemtoon is. De VRT heeft er een mening over, het Genootschap Onze Taal heeft er dezelfde mening over. Er zijn ook nog afwijkende meningen (Onze Taal noemt het Pinkhof Geneeskundig Lexicon), maar we kunnen ervan uitgaan dat men dit een ongewenste toestand vindt – en dat de twee sites hetzelfde kunnen zeggen: correct is ébola of ebóla, maar beslist niet allebei.
Maar waarom niet? Wat is er zo ongewenst aan de huidige situatie waarin er twee klemtonen zijn? Zijn er mensen die hierdoor in verwarring raken en menen dat er sprake is van twéé gevaarlijke ziektes, ébola en ebóla?
Ik denk dat het meer is dan het zoeken naar broodwinning van de taaladviseurs. Er zit iets in de taal, of wie weet in de samenleving, dat ervoor zorgt dat we het onaangenaam vinden als mensen zaken anders benoemen dan wijzelf. Dat kan niet! Dat mag niet!
Iemand moet het fout hebben, en dat zijn idealiter de andere mensen!
Altijd goed
Dat heeft denk ik te maken met het feit dat de taal een belangrijk controlemiddel is voor onze geestelijke gezondheid. Dat je normaal bent, blijkt uit het feit dat je op dezelfde manier naar de werkelijkheid kijkt als iedereen. Een boom is een boom, en geen Noord-Koreaanse spion. Maar dát je een normale blik hebt, kun je weer alleen laten zien door taal: door een boom een boom te noemen, en ebola ébola. Of ebóla. Zolang je taal maar niet teveel afwijkt van die van andere mensen, ben je op de goede weg.
En dus moet iedere variatie die niets betekent onmiddellijk worden uitgeroeid. Dat is het gat waar de taaladviseurs in springen. De VRT doet het zonder veel argumentatie; Onze Taal doet het met een weinig overtuigend verhaal. Volgens die adviseurs spreken ‘de meeste mensen’ het woord ‘automatisch’ uit als ebóla en zal dat dus wel de vorm zijn die gaat winnen. En dus kun je maar beter nu alvast ebóla zitten, dan zit je altijd goed.
Zetje
Op die redenering valt nog wel wat op af te dingen. Hoewel klemtoon op de voorlaatste lettergreep inderdaad het standaardpatroon is, hebben mensen juist bij geleerde en medische termen de neiging op de klemtoon op de voorvoorlaatste lettergreep te leggen (de tweede lettergreep van achteren). Dat, en het feit dat Engelstaligen overwegend ébola zeggen zou ook hier het dubbeltje weleens de andere kant kunnen doen opslaan.
Maar hoe het ook zij, die taaladviezen die nu gegeven worden gaan natuurlijk óók een rol spelen. Het feit dat Onze Taal zegt dat ebóla de voorkeur heeft betekent dat allerlei mensen die zich op de autoriteit van die organisatie beroepen ook ebóla gaan zeggen. En dat kan die uispraak net het gewenste zetje geven.
Niet gek
Het is een beetje als een invloedrijke beleggingsadviseur die zegt dat je aandelen van bedrijf A. moet kopen omdat de koersen daarvan gaan stijgen. Hij heeft het nog niet gezegd of de koersen stijgen, omdat iedereen naar hem luistert.
Toch zijn er ook weer grenzen aan. Wanneer ik bijvoorbeeld begin te roepen dat het ‘correct’ is om ebola zonder klemtoon uit te spreken, omdat de mensen in Midden-Afrika dat ook niet doen, dan luistert er waarschijnlijk niemand, hoeveel autoriteit ik ook in de schaal leg. Want Nederlandse woorden zonder klemtoon uitspreken, dat doe je niet – je bent toch niet gek?
Ik weet niet naar welke Engelstalige bronnen je luistert, maar ik hoor daar echt zeer zelden ébola en bijna altijd ebóla …
En aan het begin zeg je: "Nu zijn die meningen nu nog tegenovergesteld", maar waar zit 'm de tegenstelling tussen VRT en Onze Taal dan?
Ja, dat over die tegenstelling stond er verkeerd,ik heb het aangepast.
Ik heb in het Engels ook nooit een andere klemtoon gehoord dan ebóla. In het Nederlands trouwens evenmin.
http://dictionary.cambridge.org/pronunciation/british/ebola
Taalkundigen hebben vaak de neiging om geen oordelen uit te spreken hoe mensen met de taal omgaan, in woord en geschrift. Maar als taalgebruiker maken ze net zo goed keuzes in uitspraak en spelling. En gewone taalgebruikers zoeken terecht vaak houvast in taaladviezen en algemeen aanvaarde gebruiken. Dus is het niet vreemd dat nu eBOla de algemene uitspraak is geworden. Maar dat geldt niet voor alle woorden. Er zijn ook woorden die op verschillende, geaccepteerde manieren worden uitgesproken, zoals au-to en o-to, spaghetti of cello. Afwijkende klemtonen bij paGIna en cataLOgus hoor je nog maar zelden. Er bestaat geen wet die de juiste uitspraak bepaalt. maar ook niet een die alle keuzes vrijlaat.
'We' hebben bij geleerde woorden de neiging de klemtoon te leggen op de voorvoorlaatste lettergreep (de tweede lettergreep van achteren). De tel kwijt geraakt?
Hoezo, geen klemtoon?! Daar ben ik het niet mee eens: http://www.vrt.be/taal/ebola-h%C3%A9%C3%A9ft-geen-juiste-klemtoon
Jammer dat men bij de VRT niet mag discussiëren! Ik heb twee misverstanden om op te helderen, maar ook nog een veel belangrijker punt.
Eerste misverstand: ik zal niet betwisten dat je een redenering kan opzetten over wat er juist is. Het probleem is: je kunt ook een redenering de andere kant op maken: ébola is juist, want het is een medische term. Bovendien zit er een gat in jouw redenering: hoezo heeft de rivier Ebola klemtoon op de tweede lettergreep? Dat volgt op zichzelf nergens uit.
Tweede misverstand. Het gaat mij er nu eens niet om hoe taaladviseurs hun brood verdienen, al zie ik hier wel degelijk het mechanisme aan het werk dat het volk meteen weer moet worden ingewreven dat er echt maar één 'juiste' manier is. Het gaat mij in mijn stukje om het algemene menselijke gevoel dat variatie verkeerd is en moet worden uitgebannen.
Maar het belangrijkste: ik eindig mijn stukje met een oproep om te geven aan ebola-onderzoek. Ik denk dat we het erover eens kunnen zijn dat de beste oplossing is dat we iedereen in staat stellen dat hele woord weer zo snel mogelijk te vergeten. Ik zou het waarderen als jouw bijdrage met een soortgelijke oproep eindigt. Daar kan toch niemand tegen zijn?
Hoe je ebola precies uitspreekt maakt voor mij weinig uit, als ik maar een houvast kan vinden juist bij taaladviseurs en woordenboekenmakers wat gangbaar is. Taalkundigen zijn doorgaans liberaal over hoe gewone taalgebruikers met de taal omgaan, want veel wordt goedgekeurd. Maar dat vind ik veelal wat hypocriet en ook elitair. Waarom zou je als taalkundige niet je eigen taalgebruik als standaard mogen verdedigen en uitdragen? Niet om gewone mensen regels door de strot te duwen, maar om andere mensen ook die standaardtaal aan te reiken, met name in het onderwijs. En ook liberale taalkundigen corrigeren hun kinderen. waarom dan niet in het algemeen?
Ik ben ook niet voor te veel keuze-vrijheden in met name de spelling. Gewone mensen willen niet zelf kiezen tussen kerkeraad of kerkenraad. maar willen ergens lezen dat het kerkenraad is. De witte spelling lijkt derhalve progressief, maar ik vind het juist conservatief, ook al ben ik het ook niet met alle spellingsregels eens. maar dat is een andere kwestie. Alternatief spellen is een hobby voor goed opgeleide mensen en niet voor gewone mensen. Marc van Oostendorp kan het zich permitteren om spel-. type- en taalfouten te maken in zijn stukjes, maar gewone stervelingen worden er op aangekeken. Dat is de realiteit. En hoe spreekt hij zelf ebola uit?
Dan nog een samenhangend punt dat hier geregeld aan bod komt. Het is slecht gesteld met de taalbeheersing van scholieren en studenten. Volgens mij niets nieuws onder de zon en het zou volgens mij best wel eens zo kunnen zijn dat jonge mensen nog te weinig ervaring met taal hebben om aan de normen te voldoen. Het menselijk brein is ook pas ontwikkeld rond het 26e jaar. Goed onderwijs is noodzakelijk, maar wellicht zou taaleducatie ook juist later dan de school en universiteit mogen worden aangeboden. En ik ben voor een verdere standaardisering van de taal, maar dat betekent niet dat ik streng het rode potlood zou hanteren. Zinloos. Ik ben ook niet tegen dialecten en accenten of variatie in woordgebruik, maar leer mensen wel wat bijvoorbeeld de gangbare uitspraak is van ebola.