• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Arnon Grunberg in de tegenwoordige tijd

27 januari 2015 door Marc van Oostendorp

Jan Arends, Maarten Biesheuvel en Arnon Grunberg schrijven gewoon proza. Dat beweert in ieder geval Suzanne Fagel. De titel van het proefschrift dat ze vandaag in Leiden verdedigt is De stijl van gewoon proza. De genoemde drie auteurs zijn haar belangrijkste voorbeelden van een dergelijke stijl.

Dat is een beetje moeilijk te plaatsen, vooral omdat Fagel in het proefschrift een uitgebreide beschouwing opneemt waarom het beter is niet van ‘normaal’ proza te spreken, en in plaats daarvan de term ’transparant’ te verkiezen. Het is haar te doen om stijlmiddelen die niet al te nadrukkelijk zijn, die niet zozeer de aandacht op zichzelf vestigen, waarvan de schrijver zich wellicht ook helemaal niet bewust is, maar die toch een belangrijke rol spelen in het effect dat een werk op de lezer heeft.

Dat lijkt me een zinnige keuze om te bereiken wat Fagel wil: laten zien dat een taalkundige analyse iets kan bijdragen aan een beter begrip van literatuur.

Ambitie

Juist de op het oog heel alledaagse zaken die ze in de werken van haar auteurs bekijkt – de onderverdeling in hoofd- en bijzinnen bijvoorbeeld, of het gebruik van want in plaats van omdat of omgekeerd – kunnen de toon van een boek zetten. Dat laat Fagel in het boek dan ook heel duidelijk zien.

De term ‘gewoon’ komt in die hele beschouwing over hoe we dat minder opvallende proza moeten noemen niet voor, dus het is mij niet duidelijk waarom het boek dan niet De stijl van transparant proza heet. Het proefschrift is nogal programmatisch. Fagel heeft duidelijk de ambitie om de stilistiek van literaire werken een nieuwe, misschien wel centrale, plaats in de neerlandistiek te geven. Ze laat uitvoerig zien hoe het stijlonderzoek die plaats ooit verloor, wat ervoor in de plaats gekomen is (aandacht voor grotere eenheden, zoals de structuur van het verhaal in plaats van die van de zinnen) en waarom het volgens haar goed zou zijn als de stijl terug zou komen.

Levensgevaarlijk

Maar dat laatste laat ze het best zien in het tweede deel, waarin ze de ‘gewone’ schrijvers analyseert. Haar conclusies zijn niet allemaal verpletterend – Biesheuvels zinnen zijn veel langer dan die van Arends en wekken daardoor eerder een manische indruk.

Maar met haar analyse van Grunberg laat ze een paar mooie dingen zien. Interessant vind ik bijvoorbeeld hoe Fagel aantoont dat juist het gebruik van de onvoltooid tegenwoordige tijd (ott) bijdraagt aan de afstandelijke sfeer in De asielzoeker. Ze citeert de volgende passage:

– Hij [Christian Beck] geeft de hoop niet op, hij weet niet hoe dat moet. Als er iets krankzinnigs in hem is, is het zijn hoop, daarom heeft hij besloten die te onderdrukken, te veel hoop is levensgevaarlijk.

Algemeen geldig

Wie trekt precies die laatste conclusie over de alarmfase van de hoop? De verteller die ons de mededeling heeft gedaan dat Beck de hoop niet opgeeft? Of Beck zelf, wiens gedachten we vervolgens lijken binnen te gaan? Je weet het niet, en dat draagt bij aan de algehele indruk dat Beck zo onpersoonlijk mogelijk probeert te zijn. Wanneer je de hele passage in de verleden tijd zou zetten, zou je vreemd genoeg veel meer het idee hebben echt in het hoofd van de hoofdpersoon te klimmen:

– Hij [Christian Beck] gaf de hoop niet op, hij wist niet hoe dat moest. Als er iets krankzinnigs in hem was, was het zijn hoop, daarom had hij besloten die te onderdrukken, te veel hoop was levensgevaarlijk.

De ott maakt dat de grenzen tussen de onpersoonlijke verteller en zijn onpersoonlijke hoofdpersoon vervagen. Er is niets menselijks meer.

Je zou dat kunnen toetsen. Fagel heeft wel de oorspronkelijke teksten aan proeflezers voorgelegd om hun oordelen als de basis van haar analyse te gebruiken. Een volgende stap zou zijn om herschreven versies te laten lezen om te zien wat daar de reacties op zouden zijn.

Experimentele stilistiek! Die volgende stap ging Fagel kennelijk nog te ver. In ieder geval heeft ze met dit proefschrift laten zien hoe je met wat taalkundige kennis een stuk beter kunt lezen.

Suzanne Fagel-de Werd. De stijl van gewoon proza. Proefschrift, Universiteit Leiden, 2015.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 20e eeuw, Arnon Grunberg, letterkunde, stijl

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

E. du Perron • Reisverhaal

De ander, die dikwijls sprak over de dood,
roemde de natuur, doorzocht alle hoeken,
en ademde diep; de een las in boeken
gedachten van derden, zijn dagelijks brood.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LEER DER PROPORTIËN

Het teentje maan dat gisteren te klein was
maar nu zo klein dat ik het op zijn plaats vind staan,
er is steeds minder nodig om het te bedekken,
steeds minder nodig om het te verstaan.

Bron: Het zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Cornelis Stutterheim
1904 Leendert van Dis
sterfdag
2020 Hugo Ryckeboer
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d