• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Een goed herhaalde zin

31 januari 2015 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (5)

Het eerste Nederlandse sonnet bestaat dit jaar 450 jaar. Hoe is het de taal sindsdien vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Voor een goed herhaalde zin kun je me midden in de nacht wakker maken. Herhalen, almaar herhalen, klinkt tegelijk machteloos én bezwerend. Het laat de grenzen van de taal zien: kennelijk kan de spreker niet voldoende woorden vinden en moet hij ze daarom herhalen. Maar wanneer de spreker dan tegelijkertijd een volkomen meesterschap en beheersing toont, stijgt er bezwering over die machteloosheid uit. Zoals in het volgende gedicht van Jan van der Noot (±1539-±1595):

Waer wilt ghi loopen lief, waer wilt ghi toch al loopen?
  Ghy vliet van my scoon lief eer ghy weet wat ick meyne.
  Hoe wilt ghi my altyts deen pyn op dander hoopen?
  Myn liefdé is schoon lief gestadich goet en reyne.
Waerom vliet ghy van my? waer wilt ghi toch al loopen?
  Myn liefde touwaerts is gestadich goet en reyne,
  Dies en wilt my niet meer d’een pyn op dander hoopen
  Maer blyft staen lief, vertoeft en verstaet wat ick meyne.

V schoonheyt suyuer maecht en v goede manieren,
  V wijsheyt, v verstant en v deucht goedertieren,
  V oochskens scoon en claer, en v reyn eerbaer wesen
V suyuer blondich haer, v wynbraukens by desen,
  Behaghen my soo wel, dat ick tot alle tyen,
  By v wel wilde syn twaer in vreucht oft in lyen.

(Waarheen wil je lopen, lief, waar wil je toch heen lopen? Je vlucht van mij, schoon lief, voordat je weet wat ik van zin ben. Waarom wil je bij mij altijd pijn op pijn stapelen? Mijn liefde is, schoon lief, standvastig goed en rein. Waarom vlucht je van me weg? Waar wil je toch heen lopen? Mijn liefde tot u is standvastig goed en rein. Hou daarom toch op met pijn op mijn te stapelen bij mij, maar blijf staan, lief, stop even en luister naar wat ik zeggen wil. Uw schoonheid, zuivere maagd, en uw goede manieren, uw wijsheid, uw verstand en goedertieren deugd, uw mooie heldere oogjes, uw zuivere, edele aard, uw mooie blonde haar en de wenkbrauwtjes daarbij, bevallen mij zo dat ik te allen tijde bij u zou willen zijn, in vreugde en in lijden.)

Van der Noot modelleerde zijn gedichten op die van de Franse dichters van de Pléiade. Hij nam vormen van hun over die nooit zo populair in het Nederlands zouden worden als in het Frans. Een daarvan is het lettergrepen tellen. Iedere versregel in het bovenstaande gedicht telt dertien lettergrepen, waarvan de laatste onbeklemtoond is. Bovendien kun je in iedere regel na de zesde lettergeep een pauze leggen: die lettergreep sluit niet alleen altijd een woord af, maar ook een woordgroep.

Deze versvorm – de alexandrin: twaalf lettergrepen plus eventueel een laatste onbeklemtoonde, en een rustpunt, een cesuur, in het midden – zou in het Frans dé klassieke vorm worden, maar Nederlandse dichters zouden na Van der Noot snel klemtonen gaan tellen in plaats van lettergrepen. Ook dit gedicht heeft trouwens al een sterke neiging om taDAM-taDAM te gaan; een jambisch ritme te vertonen.

Het gebruik van die alexandrijn geeft dus de indruk van een volkomen meesterschap over de taal. Tegelijkertijd bestaan de eerste acht regels uit gestamel: ieder rijmwoord (loopen, hoopen, meyne, reyne) komt twee keer voor, en wel in een bijna gelijk verband. Dat is ijzersterk, vind ik. Het drukt precies het hopeloze gestamel uit dat je kunt voelen wanneer iemand (bij voorkeur een zuivere maagd) maar niet naar je wil luisteren.

Nu is het gedicht van Van der Noot losjes gebaseerd op een gedicht van Ronsard:

Dittes, maistresse, hé que vous ay-ie fait!
Hé pourquoy las! m’estes vous si cruelle?
Ay-ie failly de vous estre fidelle,
Ay-ie enuers vous commis quelque forfait?
Dittes, maistresse, hé que vous ay-ie fait!
Hé, pourquoy las! m’estes vous si cruelle!
Ay-ie failly de vous estre fidelle,
Ay-ie enuers vous commis quelque forfait?
Certes nenny, car plustost que de faire
Chose qui deust, tant soit peu, vous desplaire,
I’aimerois mieux le trespas encourir.
Mais ie vois bien que vous bruslez d’enuie
De me tuer, faittes moy donc mourir
Puis qu’il vous plaist: car à vous est ma vie.
Maar in dit geval worden de eerste vier regels letterlijk herhaald, en dat is toch minder sterk. Wanneer iemand stamelt, zegt hij nu ook weer niet helemaal precies dezelfde 30 woorden in precies dezelfde volgorde twee keer achter elkaar. Zo werkt de menselijke geest niet, en Ronsards truc tovert dus niet op ordelijke manier dezelfde chaos tevoorschijn. Het is meer een refrein van een liedje.
Nee, dan Van der Noot! De regels, die allemaal uit heel gewone, alledaagse woorden bestaan (de meeste woorden die hij gebruikt zijn 450 jaar later nog steeds gewoon en alledaags) komen in een andere volgorde terug, met net genoeg variatie om geloofwaardig te zijn, met zoveel structuur dat je je als lezer niet gegeneerd voelt over zo’n ontboezeming, en met precies zoveel herhaling, ook binnen de regels (‘blijft staan… vertoeft’), dat de lezer de wanhopige smeekbede tot de zijne maakt. Voor een goed herhaalde zin kun je me midden in de nacht wakker maken.  
Het Bosken van Van der Noot staat hier in de gezaghebbende editie van W.A.P. Smit. Zie voor een analyse van Van der Noots sonnetten dit artikel van W. Vermeer. Bas Jongenelen en Ben Parsons vertaalden enkele sonnetten van Van der Noot in het Engels en voorzagen ze van een toelichting.
Met dank aan Frank Willaert voor commentaar bij de vertaling.


Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 16e eeuw, 196 sonnetten, alexandrijn, jambe, letterkunde, metrum, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Mient Adema zegt

    31 januari 2015 om 22:06

    Bij dat gedicht van Van der Noot voel ik die jambische cadans nogal onderbroken in de 8e en 14e regel, maar misschien is dat bewust gedaan. Het kort/kort/lang aan het begin van de tweede helft in beide regels valt uit de toon, dus op. 🙂

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Paul Snoek • Een reus

Een reus kent zichzelf.
Hij zoekt een meisje zoet als een konijn
om weg te goochelen in en uit
de grote hoed van zijn hart.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d