• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Addenda EWN: gijl

5 maart 2015 door Reageer

Door Michiel de Vaan


gijlzn. ‘gist die zich vormt bij de bierbereiding’
Mnl. ghijl ‘bierbrouwsel’ (ca. 1400), ghijlcupe ‘kuip voor nog niet uitgegist bier’ (1376–1400), Vnnl. ghijl, ghijle ‘gist op bier, schuim op melk’ (1588), Modern Westvlaams giel ‘gistend’ (van bier), gielkupe ‘gistvat’. Vnnl. sporadisch ghijlen, dat in woordenboeken met ‘zieden, koken’ wordt vertaald maar in teksten alleen op bier van toepassing is, dus misschien alleen ‘schuimen’ betekende. Verwant is Oudnoors gilker ‘gistvat’, Modern Noors gil, gīl ‘bier dat aan het gisten is’. Middelengels gyyl, geel, MoE gyle ‘brouwsel, mout in gistproces’ (va. 1334–5), Meng. gylhous ‘brouwhuis’, gylefat ‘gistvat’(1341) zijn uit het Nederlands ontleend.
Een woordfamilie die mogelijk ook verwant is, vinden we in Mnl. ghilen ‘bedelen’ (1285; zwak ww.), beghilen ‘misleiden, bespotten’ (1265–70), ghijlere ‘klaploper, bedrieger’, Vnnl. afgijlen ‘door vleierij afhandig maken’, gijler ‘bedelaar’ (1573). Daarmee komen overeen Middelnederduits en Middelhoogduits gīlen ‘begeren, bedelen’, gīler ‘bedelaar’.
            Overigens komen gilen en gile in het Mnl., Mnd. en Mhd. ook in de betekenis ‘spotten’ en ‘spotternij’ voor. Volgens de woordenboeken zijn ze uit Oudfrans guiler ‘bedriegen’ en guile ‘list, bedrog’ ontleend (die zelf weer ontleend zijn uit een Germaanse voorloper van Nl. wichelen).

Voor het Westgermaans kunnen we *gīla– ‘schuim op bier’ en *gīlVn- ‘bedelen’ reconstrueren. Beide kunnen verklaard worden vanuit de betekenis ‘geeuwen, de mond opensperren’ van het basiswerkwoord (zie hieronder), en het speeksel dat daarbij uit de mond druipt (vgl. Duits Geifer ‘speeksel’ uit geifen ‘geeuwen’). PGm. *gīla– ‘zever, (mond)schuim’ is metaforisch gebruikt voor ‘schuim op bier’, en daarnaast is er het ww. f *gīlōn- of *gīlēn- ‘met de mond open staan te kijken, begeren’ van afgeleid. Een mooie parallel voor die ontwikkeling is kwijlen ‘watertanden, begeren’ bij kwijl.
Gijl is verwant aan geil uit PGm. *gaila- ‘vrolijk, overmoedig’. Voor de precieze verklaring moeten we de recentste reconstructie van het Indo-Europese ww. voor ‘gapen’ erbij betrekken. Dat had een ablautend presens *ǵhh2-ei-, *ǵhh2-i- en een perfectum *ǵhh2-oi- (Lubotsky 2011), waaruit in het Germaans de varianten *gai-, *gi-/*gī– en *gai- ontstonden. Daarvan stammen verschillende Gm. ww. af, bijv. *giwōn- (Nl. geeuwen) en *ginēn- (Duits gähnen) ‘de mond opensperren’ en het intensief *gīgēn– ‘met de mond open staan’ (Gotisch geigan ‘begeren’ < *ǵhei-ǵhh2-oi-), zie Kroonen 2013:178–179. Met het suffix *-la- werden in het Germaans *gai-la- ‘begerig’ afgeleid (van pres. *gai- of int. *gei-gai-) en *gī-la- ‘zever’ (van de presensvariant *gī–).
Literatuur:
Guus Kroonen. 2013. Etymological Dictionary of Proto-Germanic. Leiden / Boston: Brill.

Alexander Lubotsky. 2011. The origin of Sanskrit roots of the type sīv– ‘to sew’, dīv– ‘to play dice’, with an appendix on Vedic i-perfects. In: S. Jamison, C. Melchert, B. Vine (red.), Proceedings of the 22nd Annual Indo-European Conference. Bremen: Hempen. 105–126.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d