• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Menig minnaar

18 april 2015 door Marc van Oostendorp Reageer

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (16)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp


Jezelf tegenspreken is misschien geen teken van liefde, maar wel van verliefdheid. Nadat Justus van Harduwijn in sonnet 4 van De weerliicke liefden tot Roose-mond, dat ik vorige week besprak, uitgebreid het blonde haar, de lipjes en de borstjes van zijn geliefde heeft bezongen, draait hij in het volgende gedicht ineens bij: 


T’en is de blondheydt niet van u ghestruyvelt hair,
Ten is u voor-hooft niet zoo maetigh opgheresen,
Ten is u wind brauw’ niet, noch uwen mond ghepresen,
En vierighlijck aenbeen van zoo menigh minnaer;

T’en zijn u lipkens niet, die elcken-een voorwaer
Wonden alst hen ghelieft, en wederom ghenesen;
Ten zijn u deughden niet, noch u bevalligh wesen,
Noch het toov’righ ghelaet dat in u schijnt eenpaer;

T’en zijn u wanghen niet, met purpur-root begoten;
T’en zijn die peerels niet, in uwen mondt ghesloten;
T’en is u taele niet, nochtans als heunigh zoet;

Maer t’ghene dat mijn ieughd’ als een bladt comt verdrooghen,
En mijn ionck-iaerigh hert van binnen branden doet,
En is anderssins niet, dan t’raeyssel uwer ooghen.

Het sonnet is ook een klassieke vorm voor tegenspraak.
Er hóórt ergens een draai te worden gemaakt, en in dit geval kun je die draai (de chute) tot op de lettergreep precies aanwijzen: het woord maer. 

Aan die klassieke vorm houdt De Harduwijn zich vrijwel helemaal. In zijn werk beginnen de versregels een vrijwel geheel regelmatige afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen te laten horen. Als er een afwijking is, dan zit die aan het begin van de regel (Wonden alst hen ghelieft). Er is één problematisch woord, en dat is minnaar, dat zelfs een rijmwoord is, en dat je dus zou moeten uitspreken als minnáár.

Het is bij De Harduwijn ook weleens anders. In Goddelijcke wenschen dichtte hij bijvoorbeeld:

Liefde Godts vvie kan alhier
Kennis hebben van u vier,
Off ten zy dat iemandt taeckt,
Off in iemandts herte blaeckt!
Alle blijdschap in u vvoont,
Uvven minnaer ghy becroont

Hier heeft iedere regel vier trocheeën (het ritme is TAMda TAMda TAMda TAM), en minnaar past alleen in het ritme wanneer je het uitspreekt zoals wij dat nu ook zouden doen. Het is niet helemaal duidelijk hoe dit zat; ik geloof dat het achtervoegsel –aar een beetje vreemd was: soms had het klemtoon en soms niet.

Er is met die –aar is natuurlijk toch al iets vreemds aan de hand: het zou eigenlijk –er moeten zijn. De vorm –aar komt normaliter alleen voor na een stam die op een toonloze –e eindigt (gijzelaar, wandelaar, peuteraar); in andere gevallen krijg je –er (prater, gever, spinner). Minnaar is daar dus – met leraar – een wat raadselachtige uitzondering op.

Bovendien krijgt in ongelede woorden die op een lange klinker en een medeklinker eindigen, die laatste lettergreep meestal de klemtoon (paraat, koliek, meloen). Dat dit dus niet voor –aar geldt, is een kwestie waaraan wij op Neder-L al eens een eigen suffixsonnet hebben gewijd.

Er ís dus iets met de klemtoon van minnaar; dat De Harduwijn uitgerekend met dat woord wat flexibel was, is niet zo gek. Misschien legde hij op iedere lettergreep van minnaar wel klemtoon – een beetje zoals de spreker in het volgende YouTube-filmpje het doet:

Dit sonnet is wordt onder andere besproken in een artikel van F.A.J. Dambre uit 1969 in Spiegel der Letteren. Dambre was dé grote Harduwijn-kenner van de 20e eeuw.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Opent in een nieuw venster) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Opent in een nieuw venster) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Opent in een nieuw venster) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Opent in een nieuw venster) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Opent in een nieuw venster) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Opent in een nieuw venster) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Sint Nicolaas

Zie eens, Mietje! wat al lekkers
U, Sint Nicolaas al bragt;
Omdat ge’ als gehoorzaam Meisje,
Uw verpligting hebt volbragt.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

De koeien schemeren door de heg,
het paard is uit taaitaai gesneden,
in ieder duindal ligt dun sneeuw.

De branding vlecht een veren zee
waar zon over omhoog stijgt, licht waarin
geen plaats om uit te vliegen is.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

2 januari 2026: Vlekflits

2 januari 2026: Vlekflits

5 december 2025

➔ Lees meer
11 december 2025: Anne Frank, schrijfster

11 december 2025: Anne Frank, schrijfster

3 december 2025

➔ Lees meer
11 december 2025: Proefcollege Nederlands

11 december 2025: Proefcollege Nederlands

2 december 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1946 Dick Wortel
➔ Neerlandicikalender

Media

Dichter Esther Jansma (24 december 1958-23 januari 2025)

Dichter Esther Jansma (24 december 1958-23 januari 2025)

2 december 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De postkoloniale podcast met Remco Raben over Pramoedya Ananta Toer

De postkoloniale podcast met Remco Raben over Pramoedya Ananta Toer

30 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Peter van Zonneveld over Tjalie Robinson/Vincent Mahieu (1993)

Peter van Zonneveld over Tjalie Robinson/Vincent Mahieu (1993)

29 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d