• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Menig minnaar

18 april 2015 door Marc van Oostendorp Reageer

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (16)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp


Jezelf tegenspreken is misschien geen teken van liefde, maar wel van verliefdheid. Nadat Justus van Harduwijn in sonnet 4 van De weerliicke liefden tot Roose-mond, dat ik vorige week besprak, uitgebreid het blonde haar, de lipjes en de borstjes van zijn geliefde heeft bezongen, draait hij in het volgende gedicht ineens bij: 


T’en is de blondheydt niet van u ghestruyvelt hair,
Ten is u voor-hooft niet zoo maetigh opgheresen,
Ten is u wind brauw’ niet, noch uwen mond ghepresen,
En vierighlijck aenbeen van zoo menigh minnaer;

T’en zijn u lipkens niet, die elcken-een voorwaer
Wonden alst hen ghelieft, en wederom ghenesen;
Ten zijn u deughden niet, noch u bevalligh wesen,
Noch het toov’righ ghelaet dat in u schijnt eenpaer;

T’en zijn u wanghen niet, met purpur-root begoten;
T’en zijn die peerels niet, in uwen mondt ghesloten;
T’en is u taele niet, nochtans als heunigh zoet;

Maer t’ghene dat mijn ieughd’ als een bladt comt verdrooghen,
En mijn ionck-iaerigh hert van binnen branden doet,
En is anderssins niet, dan t’raeyssel uwer ooghen.

Het sonnet is ook een klassieke vorm voor tegenspraak.
Er hóórt ergens een draai te worden gemaakt, en in dit geval kun je die draai (de chute) tot op de lettergreep precies aanwijzen: het woord maer. 

Aan die klassieke vorm houdt De Harduwijn zich vrijwel helemaal. In zijn werk beginnen de versregels een vrijwel geheel regelmatige afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen te laten horen. Als er een afwijking is, dan zit die aan het begin van de regel (Wonden alst hen ghelieft). Er is één problematisch woord, en dat is minnaar, dat zelfs een rijmwoord is, en dat je dus zou moeten uitspreken als minnáár.

Het is bij De Harduwijn ook weleens anders. In Goddelijcke wenschen dichtte hij bijvoorbeeld:

Liefde Godts vvie kan alhier
Kennis hebben van u vier,
Off ten zy dat iemandt taeckt,
Off in iemandts herte blaeckt!
Alle blijdschap in u vvoont,
Uvven minnaer ghy becroont

Hier heeft iedere regel vier trocheeën (het ritme is TAMda TAMda TAMda TAM), en minnaar past alleen in het ritme wanneer je het uitspreekt zoals wij dat nu ook zouden doen. Het is niet helemaal duidelijk hoe dit zat; ik geloof dat het achtervoegsel –aar een beetje vreemd was: soms had het klemtoon en soms niet.

Er is met die –aar is natuurlijk toch al iets vreemds aan de hand: het zou eigenlijk –er moeten zijn. De vorm –aar komt normaliter alleen voor na een stam die op een toonloze –e eindigt (gijzelaar, wandelaar, peuteraar); in andere gevallen krijg je –er (prater, gever, spinner). Minnaar is daar dus – met leraar – een wat raadselachtige uitzondering op.

Bovendien krijgt in ongelede woorden die op een lange klinker en een medeklinker eindigen, die laatste lettergreep meestal de klemtoon (paraat, koliek, meloen). Dat dit dus niet voor –aar geldt, is een kwestie waaraan wij op Neder-L al eens een eigen suffixsonnet hebben gewijd.

Er ís dus iets met de klemtoon van minnaar; dat De Harduwijn uitgerekend met dat woord wat flexibel was, is niet zo gek. Misschien legde hij op iedere lettergreep van minnaar wel klemtoon – een beetje zoals de spreker in het volgende YouTube-filmpje het doet:

Dit sonnet is wordt onder andere besproken in een artikel van F.A.J. Dambre uit 1969 in Spiegel der Letteren. Dambre was dé grote Harduwijn-kenner van de 20e eeuw.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Adriaan Morriën • Bloedverwantschap

Ik zend mijn beide dochters voor mij uit,
op zoek naar buitenstaanders voor haar schoot.
Zij wijzen mij de toegang tot de dood,
bedroefd maar zonder er te lang bij stil te staan.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

ANTIEK CORSO

Ik zal er zijn waar jij mij vraagt
te komen op het corso van
je keus en met mijn strooien bloem
versier ik jouw versierde paard.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 december 2025: KANTL-colloquium

19 december 2025: KANTL-colloquium

15 november 2025

➔ Lees meer
3 december 2025: Debatavond Lezen voor waarden

3 december 2025: Debatavond Lezen voor waarden

15 november 2025

➔ Lees meer
13 november 2025: Letter en Geest-lezing: U wordt weggesleept

13 november 2025: Letter en Geest-lezing: U wordt weggesleept

10 november 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1587 Joost van den Vondel
1801 Jan Bormans
sterfdag
2021 Jacques Hamelink
2022 Piet Buijnsters
➔ Neerlandicikalender

Media

De Postkoloniale Podcast met Norbert Peeters over Rumphius

De Postkoloniale Podcast met Norbert Peeters over Rumphius

16 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Een kantiaanse benadering van de oorsprong van taal

Een kantiaanse benadering van de oorsprong van taal

12 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Sint-Nikolaasavond en Koning Willem II

De Sint-Nikolaasavond en Koning Willem II

9 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d