• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Taal is een sociaal contract

27 mei 2015 door Marc van Oostendorp Reageer

Door Marc van Oostendorp

In een speciale la in mijn archiefkast heb ik een map met filosofische artikelen over de vraag wat taal eigenlijk is. Een communicatiemiddel? Een instrument om te denken? Een middel waarmee je je van anderen kunt onderscheiden doordat je veel correcter, gezelliger of stoerder spreekt dan zij?

Deze week wees iemand me op internet op een nieuwe aanwinst voor mijn verzameling: een artikel van de bekende Amerikaanse taalfilosoof John Searle met de pakkende titel Wat is taal?

Jullie moeten dat artikel vooral ook zelf lezen, het is zorgvuldig opgebouwd en helemaal niet te lang of duister voor zo’n fundamentele kwestie. En het bevat een antwoord dat nieuw is, hoewel het wel voortbouwt op Searles eerdere werk: taal is een manier om de wereld te veranderen en de basis van iedere menselijke samenleving.

Man en vrouw

Dat taal voor Searle een manier is om de wereld te veranderen, wisten we al.
Hij is de bekendste theoreticus van de zogenoemde taalhandelingstheorie. In zijn boek Speech Acts wees hij er in de jaren zestig op dat zinnen als ‘Ik beloof dat ik morgen kom’, ‘Hierbij open ik de vergadering’ en ‘Ik verklaar u man en vrouw’ niet zozeer waar of onwaar zijn (je kunt niet opstaan en roepen ‘U liegt!’), maar dat ze handelingen zijn. Die dus, mits ze door de juiste persoon op het juiste moment worden uitgesproken, de wereld iets hebben veranderd. Ineens ben ik eraan gehouden om morgen te verschijnen, is de vergadering geopend en bent u in de echt verbonden.

In de genoemde zinnen wordt de handeling expliciet genoemd: beloven, openen, verklaren. Al snel kwam Searle erachter dat ook andere zinnen feitelijk iets aan de wereld veranderen, in ieder geval zodra iemand ze zegt tegen iemand anders. Wanneer ik bijvoorbeeld zeg ‘De koers van de euro is gezakt’, heb ik de wereld ook een beetje veranderd, bijvoorbeeld doordat je mij vanaf nu aan de waarheid van die mededeling kunt houden. Wanneer de koers van de euro helemaal niet is gezakt, maar juist gestegen, kun je me daarop tegenspreken. Ik heb me door het uitspreken van die zin aan de daling van de euro gecommitteerd.

Papiertjes

Dat is een kleine verandering van de wereld, maar we zeggen de hele dag heel veel zinnen bij elkaar. En samen creëren die zinnen een grote wereld van sociale verplichtingen die we tegenover elkaar nemen; een parallelle wereld die voor ons mensen misschien wel even belangrijk is als de wereld daarbuiten en die bovendien zonder taal eigenlijk niet zou bestaan. Wanneer wij niet zouden kunnen praten of gebaren, zou ik mij nooit kunnen committeren aan de daling van de euro.

Sterker nog, zegt Searle: dan zou die hele euro niet bestaan. Bezit is een gestolde taalhandeling: dat deze portemonnee ‘van mij’ is, geeft mij bepaalde rechten en plichten die jij als niet-bezitter niet hebt. Maar dat die portemonnee van mij is, is eigenlijk alleen het gevolg van afspraken die we erover hebben, en dus uiteindelijk van taal. Die hele portemonnee zou trouwens niet eens bestaan, want dat we aan bepaalde gekleurde papiertjes speciale waarde toekennen, ook dat kan alleen maar via taal.

Contract

Zoals uiteindelijk vrijwel alle aspecten van de menselijke samenleving niet alleen maar een beetje gemakkelijker gemaakt worden door taal, maar zonder taal helemaal niet zouden kunnen bestaan, en zelfs een creatie is van het menselijk taalvermogen. Het sociale contract, de onbenoemde (!) afspraken die ervoor zorgen dat wij in een maatschappij samenleven (wij geven ons recht op om iemand anders in elkaar te slaan in ruil voor bescherming door de overheid) is puur taal, volgens Searle. Dat betekent dat een zeer groot deel van onze wereld uiteindelijk voortkomt uit de taal.

De taal is aan de andere kant zelf ook een sociaal contract. Een bed heet een bed (en niet bad of brood) omdat wij dat impliciet met elkaar afgesproken. Jij en ik waren er misschien niet bij toen die afspraak werd gemaakt, maar impliciet hebben we ons wel bij die afspraak neergelegd. Een deel van onze vrijheid – om alles zo te noemen als we willen – hebben we afgelegd om elkaar beter te kunnen begrijpen.

Het klinkt allemaal heel logisch, en toch had ik er nog nooit zo over nagedacht.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: taalfilosofie, taalhandelingen, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d