• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Kick, borr, kick, kick, kick

18 juli 2015 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (29)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Er zijn geloof ik weinig literaire tradities waarin het sonnet zo veelzijdig is als de Nederlandse. In de eerste jaren wijdden de dichters zich nog vooral aan de hoofse liefde in de traditie van Petrarca. Daarna gaan ze er ook godsdienstige gedichten in schrijven.

Maar dan komt Anna Roemers Visscher aan in Zeeland, om er te logeren bij Jacob Cats en wordt het vrolijk. Ze ontmoet er een groep Zeeuwse dichters die de wereld willen bewijzen dat er ook in hun provincie goede moderne literatuur wordt geschreven. Die dichters schrijven gedichten voor en over Anna en zij reageert met een beroemd geworden en enorm vrolijk Sonnet Aen de Zeeusche Poëten:

Ghy altijt lustich volck, dat met u gheest ghewoon
Te sweven zijt om hooch, en welcoom by de Gooden,
Die u alst feest-dach is op haer bancquet doen nooden
En boven aen het naest Iupiters wijste soon.
O lucksch teghen-deel! van die om wanckel loon
Vermuffen op ‘tCantoir (een graf van sulcke dooden)
V eer ick in mijn hert, u vier ick, als de booden
Van de onsterflickheyt, belommert met haer croon.
Ick heb onlangs verstaen dat ghy met schrandre listen
In Zeelant u quartier begint te Alcumisten
Om gout te maken? Neen! Maer grooter Meester-stick
Neemt ghy-lie by der hant, ’tzijn wonderlicker curen
Cunt ghy u Nachtegael doen soetjens tureluren
Die in sijn moeders tael roept kick, borr kick, kick kick.

Er zijn natuurlijk de obligate verwijzingen naar goden waar Anna zelf ook helemaal niet in geloofde, maar sommige regels zijn afgezien van een enkel lidwoord verbazingwekkend modern: wat zou je ook om een wankel loon gaan zitten vermuffen op kantoor! En al helemaal als je met je geest omhoog kunt zweven.

Maar bij dat alles hoort ook een beetje plagen. Zeventiende-eeuwse dichters maakten regelmatig gebruik van dialecten – Bredero in de Spaanse Brabander, Huygens in allerle werk – en vaak was dat om er de spot mee te drijven.

Dit gedicht is een aanwijzing van hoe het Zeeuws klonk in Hollandse oren: als het gekwaak van kikkers. En die kikkers zelf klonken dan weer alsof ze kick, borr, kick, kick riepen. In  ieder geval voor die kikkers vind ik dat niet slecht getroffen – beter dan kwak kwak. Vooral die dubbele r in borr geeft het mompelende geluid van zo’n kikker goed weer.

Maar wat heeft dat in vredesnaam met het Zeeuws te maken? Ik denk dat vooral het kik kik een goede aanwijzing geeft: dat zijn heel erg gesloten lettergrepen. Je hoeft je mond nauwelijks open te doen om die klanken te maken. En spreken met gesloten mond is een kenmerk dat traditioneel aan Zeeuwen wordt toegeschreven: ze zeggen jae in plaats van ja. De vroeg-twintigste eeuwse dialectoloog Jac. van Ginneken schreef:

Evenals de Engelschen en Denen sluiten de Zeeuwen de keel min of meer af met de tong om deze te beschermen tegen den guren wind. (Invloed van klimaat).

Het idee dat klimaat van invloed is op het dialect wordt niet meer erg serieus genomen, al verschijnen er zelfs nu nog wetenschappelijke artikelen over die menen een effect te vinden – dat effect is hoe dan ook te subtiel om te denken dat Holland en Zeeland zo van elkaar kunnen verschillen. Maar het is kennelijk een aantrekkelijke gedachte.

Hoe klinkt de taal van iemand die op kantoor vermuft?

Met dank aan Olga van Marion

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. K. zegt

    18 juli 2015 om 14:23

    1) In het kikkerkoor van Aristophanes' Βάτραχοι (Kikkers) staat 'Βρεκεκεκέξ' (brekekekex) om het gekwaak weer te geven. Veroorlooft Anna Roemers Visscher zich een intertekstuele knipoog?

    2) De drukker van Anna Roemers Visschers gedichten schreef in zijn voorwoord: 'Soo verstaet, dat door een Zeeusche-Nachtegael tot noch toe, in veel plaetsen niet anders en is verstaen gheweest als een Kick-vors […]: daer mede spottelijck te kennen werde gegheven, dat Zeelandt van geen andere Nachtegaelen versien en was, als van dat vuyle water-ghedrochte'.
    Een Kick-vors dus. Vandaar 'kick-borr'?

    3. 'Borrekikken" wordt in het WNT gedefinieerd als een synoniem voor 'kwaken'. Vondel gebruikte het, zonder een link met het Zeeuws te suggereren.

    Beantwoorden
  2. Marc van Oostendorp zegt

    18 juli 2015 om 15:05

    Ik vraag me af hoe waarschijnlijk 1) is; het veronderstelt dat Anna Visscher Grieks kende en hoe geleerd ze ook was, ik weet niet of daar aanwijzingen voor zijn.
    Dat 'kik' naar 'kikvors' of 'borrekikken' verwijst, lijkt me dan weer waarschijnlijker; volgens het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands is 'kikken' een klanknabootsend woord.
    De vraag blijft dan wel waarom diezelfde klanknabootsing ook van toepassing wordt geacht op Zeeuwen; dat is wat ik hierboven poog te beantwoorden.

    Beantwoorden
  3. DirkJan zegt

    18 juli 2015 om 17:57

    Niet alleen in het voorwoord, maar kennelijk ook in andere gedichten uit de bundel komt de kikker voor in relatie tot de dichtkunst. De bundel zelf heet de Zeeuwsche Nachtegael. En de nachtegaal verbeeldt dan de moderne renaissance-dichter en de kikker vertegenwoordigt de verouderde rijmelarij van de rederijkers. Het gaat dan mogelijk niet om het Zeeuwse dialect, maar louter om beeldspraak voor de tegenstellingen in de (Zeeuwse) dichtkunst. Zowel de nachtegaal als de (moeras)kikker komen in Zeeland voor.

    Ik kwam tot deze reactie vanwege onderstaande twee bronnen.

    http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/goudeneeuw/tekst/lgge103.html

    http://tinyurl.com/qck342u

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jac. van Hattum • Geboorteplaats

En welke reis hij aanwees op de kaart
en over grenzen trok of buitengaats;
zijn vinger wees dat dorpje aan de vaart:
dit was zijn jeugd; dit zijn geboorteplaats.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OP EEN HUISJESSLAK

Hij trekt een haperend spoor
onder zijn kalken huis
waarin hij boeken leest,
zijn leeszaal van voorname
stilte vol monter vlees.

Bron: Dierenalfabet, postuum verschenen, 1978

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

4 juni 2025

➔ Lees meer
2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
2024 Dick van Vliet
➔ Neerlandicikalender

Media

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Taal doe je samen

Taal doe je samen

9 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d