Door Peter-Arno Coppen
 

Kenny B: “heb ik zoiets”

Ik ben een verklaard liefhebber van de constructie Ik heb zoiets van. Wat mij betreft is er geen mooiere aanwending van eenvoudige middelen om een subtiel communicatief resultaat te krijgen. De constructie bevat een aantal oeroude elementen die samen een betekenis creëren die aangeeft dat het navolgende citaat, of de navolgende uitspraak, iemands “innerlijke stem” representeert. Als je zegt Hij had zoiets van “Geef de appelmoes eens door,” dan heeft de persoon waarover je het hebt niet werkelijk gezegd “Geef de appelmoes eens door,” of zelfs maar een uitspraak gedaan die daarop lijkt. Nee, je geeft daarmee aan dat je uit allerlei signalen opmaakt dat hij graag wil dat de appelmoes doorgegeven wordt. Ook als je zegt Ik had zoiets van “Geef de appelmoes eens door,” dan rapporteer je je eigen innerlijke stem. Het is subtiel anders dan Ik dacht: “Geef de appelmoes eens door.” De constructie met ik had zoiets van impliceert dat je in je gedragingen wel iets laat merken, wat bij ik dacht niet noodzakelijk het geval is.

Als liefhebber word ik zelden verrast door een nieuwe gebruikswijze van Ik heb zoiets van. Maar gisteren overkwam me dat toch, toen ik luisterde naar een interview met de bekende zanger Kenny B.
Ondanks de subtiele verschillen met Ik zeg of Ik denk is ik heb zoiets van natuurlijk wel een soort verbum dicendi, een constructie met de betekenis van een werkwoord dat een directe rede als lijdend voorwerp heeft. Het bijzondere van ik heb zoiets van is dan dat hij altijd vóór het citaat staat. De meeste verba dicendi kunnen zowel voor als achter het citaat staan (bijvoorbeeld ik zeg: “Doen!” en “Doen!” zeg ik), en er zijn ook constructies die altijd achter het citaat voorkomen, zoals aldus (“Niet doen!” aldus de minister). Maar Ik heb zoiets van staat altijd voor het citaat, natuurlijk vanwege het voorzetsel van.

Maar misschien is dit wel aan het veranderen. Gisteren hoorde ik op TV Gelderland in een programma over de Zwarte Cross een interview met de zanger Kenny B, waarin hij het had over het feit dat hij zo bekend geworden was dat hij niet eens rustig naar de winkel kon zonder dat fans hem aanspraken om samen met hem op de foto te gaan. Maar hij vond dat niet erg, want hij zag het ook als een soort morele verplichting tegenover mensen die zijn platen kochten om ze te woord te staan. Hij vond dat je het niet kon maken om je daar dan aan te storen. En toen zei hij: “Dan moet je maar thuisblijven, heb ik zoiets.” 

Mooi, nietwaar? Heb ik zoiets, zonder van, en dan achter het citaat. Ik had dit nog nooit eerder gehoord, en ik vind het ook lastig om voorbeelden te vinden (moeilijk zoeken in Google), maar het valt me wel op.

Dat Ik heb zoiets zonder van komt trouwens bij nadere beschouwing ook al wel voor in andere gevallen. Met name met een indirecte rede lijkt het niet ongewoon. Op het internet zie ik een voorbeeld als Ik heb zoiets dat het al wat te laat is, en dat klinkt eigenlijk best wel prima. Zelfs met een directe rede komt het nogal eens voor (Ik had zoiets ‘Dat loopt wel los’), dus misschien is dat hele van wel aan het verdwijnen. Het is in elk geval niet noodzakelijk om naamvalstechnische redenen, want een hele zin heeft geen naamval nodig. Syntactisch kan het dus wel weg. En de discoursefunctie wordt waarschijnlijk al vertegenwoordigd door zoiets (ook zo wordt wel als losse markeerder van een citaat gebruikt).

Ik ga in elk geval de vinger aan de pols houden. Ik blijf het een geweldige constructie vinden, die volop in beweging is en die ten onrechte het voorwerp van ergernis en spot is. Heb ik zoiets dan.