Wat is het meervoud van koffie? Bij Café Abel in Leiden weten ze het niet precies. Je kunt er je koffie meenemen, en het maakt daarbij niet uit wat voor koffie het is.
Ze hebben daar met plakletters op het raam geplakt: koffies to go. Je begrijpt wat ze bedoelen, maar er is iets vreemds mee. Misschien hebben ze om die reden op het raam ernaast geschreven Alle koffie to go.
Ze willen benadrukken dat je zowel de cappuccino als de latte macchiato meekrijgt voor een euro. Waarom wringt het dan om koffies te zeggen?
Het heeft deels te maken met to go, dat een beetje moeilijk lastig te ontleden is, maar dat me in het Nederlands een bijvoeglijk naamwoord lijkt dat je alleen kunt gebruiken in een naamwoordelijk gezegde, een predicatief adjectief, net zoiets als bekaf:
- De man is platzak.
- De platzakke man. [uitgesloten]
- Deze koffie is to go.
- De togoë koffie. [uitgesloten]
- Alle koffie is to go.
- Koffies zijn to go.
Iets soortgelijks geldt volgens mij voor andere predicatieve adjectieven zoals gratis:
- Alle koffie is gratis
- Koffies zijn gratis
Ik weet niet of dat dan een Vlaams gebruik is, maar ik ben toch bekend met het bestellen van twee koffies (in de betekenis van twee kopjes koffie).
Desondanks is er iets vreemds, met dranken althans: ik heb nog nooit iemand twee bieren horen bestellen (maar natuurlijk wel twee biertjes – waarom werkt dat beter? Zou je in Nederland wegkomen met 'twee koffietjes'?) Twee mineraalwaters/-watertjes? Twee limonade(s)/limonaadjes?
Hmm, het kan ook dat je 'to go' hier kunt gebruiken als een bijvoeglijke nabepaling, zoals in 'koffie verkeerd.' Je hebt immers ook zinnen als 'mag ik twee koffie to go van u?' en 'die koffie to go, gaat die zo mee?'
Om preciezer te zijn: voor mijn gevoel is op de eerste foto sprake van een nabepaling 'alle koffie to go is tussen 10 en 12 1 euro,' en in de tweede zin is voel ik het meer predicatief: 'je kunt koffies hier ook to go krijgen.'
Ja, verkleinwoorden hebben, zoals dat heet, een individuiserend effect. 'Twee koffietjes' lijkt me dan ook prima, net als die andere voorbeelden!
Ja, maar ook die nabepaling gaat dan niet over 'soorten' koffie ('mag ik twee koffie to go' betekent niet: een espresso en een cappuccino).
Ja, en dat komt dan denk ik doordat zo'n nabepaling niet past bij 'koffies'. Om redenen die ik geloof ik toch niet helemaal goed begrijp.
Ik kan Koenfucius alleen maar bijtreden. Alvast in dat deel van Vlaanderen waar ik woon, West-Vlaanderen, is het bestellen van 'twee koffies' perfect gangbaar, in zoverre zelfs dat 'twee koffie' heel erg wringt in mijn oren. Misschien dat 'twee koffietjes' nog net iets gangbaarder is, dat zou kunnen.
Er wordt wel gezegd dat in het Leids dialect nog altijd sporen te vinden zijn van de Vlaamse instroom in de 17e eeuw. Ik heb hier nooit veel geloof aan gehecht, maar misschien moet ik mijn mening toch herzien!
Wattanjeh, zeggen ze in Vlaanderen ook bakkie doen dan? 😉
By the way lijken me er vergelijkbare restricties te gelden voor thee, zij het met een wat andere distributie dan voor koffie: Twee theeën zou je (m.i.) alleen gebruiken ter aanduiding van soorten, al lijkt me zelfs daar theesoorten gangbaarder – of de verkleining, à la ik heb allemaal lekkere theetjes gekocht. En volgens mij kun je die verkleining juist weer niet voor individuele kopjes thee gebruiken, maar ik weet niet hoe de Vlamingen daarover denken.
Ik wijt dat gewring toch aan de cumulatie van informatie. Wat gaat er allemaal wel niet door je heen? Je kunt er koffie drinken, ze hebben heel veel soorten, je mag die ook meenemen, maakt niet uit welke soort, het kost dan maar 1 piek, maar wel tussen 10 en 12. Geven ze de koffie voor- en nadien niet mee of is de prijs dan anders? Is binnen drinken eigenlijk nog goedkoper, nee hè, de meeneemprijs moet aanlokkelijk zijn.
De hoofdmoot (naast de prijs) van hun reclame is dat hun assortiment geweldig is en daarnaast dat het een afhaalrestaurant is. Een dubbele verrassing. Daarom:
Het linker raam roept de afhaler, het rechter de fijnproever.
Hm, ik kan me toch best Hollandse dames voorstellen die 'twee theejes' bestellen en dan twee kopjes thee bedoelen. 'Twee theeën', nee, dat lukt inderdaad echt niet.
Dat ligt er maar aan hoe je 'soort' definieert. Horecatechnisch kan ik me best voorstellen dat 'koffie to go' een categorie is (waar bijvoorbeeld ook een aparte prijs bij hoort). Je hebt het dan weliswaar niet om een soort in de biologische of smaaktechnische zin, maar je voegt wel een eigenschap toe waardoor de verzameling 'koffie to go' kleiner is dan 'koffie.'
Dat die nabepaling niet zo goed past bij 'koffies' heeft misschien te maken met het feit dat 'koffie to go' als een semantische eenheid gevoeld wordt, zodat je dan eerder geneigd bent het meervoud '(mag ik twee) koffie-to-gos' te maken.
Dus dat zou betekenen dat je dat predicaat op twee niveaus kunt hebben: als nabepaling en als predicatieve toevoeging. Theoretisch kun je dan krijgen 'Mag ik twee koffie to go(s) to go? Stel dat je als tegenhanger van 'to go' iets als 'voor buiten (op het terras)' hebt, dan kun je vragen 'Kan ik die twee koffie voor buiten ook to go krijgen?'
Meeneemkoffie(s)?
Jup, je hebt gelijk:
We zaten buiten op het gezellige Plein, en hadden twee theetjes en twee club sandwiches besteld.
Nee, meidje. Kom binnen. Ik haal even twee theetjes. Suiker?
We bestellen aan de bar één gram Amnesia plus drie theetjes en nemen plaats op het laatste vrije plekje
Ik sta gecorrigeerd. Tijd voor een koffietje.
Mooi gevonden op een caféraam, maar aangezien je in Vlaanderen wel gewoon 'twee koffies' kan bestellen, slaat het wel de bodem uit welke taalkundige verklaring dan ook waarom het in het Nederlands niet zou kunnen. Er lijkt me ook geen sprake te zijn van een aangeboren taalgevoel die dat gebruik in de weg staat, maar is het naar mijn smaak gewoon een kwestie van zoals je het hebt aangeleerd.
[ En onder invloed van het Vlaams mag ik al lang ook weleens een koffietje bestellen. ]
Het is heel onwaarschijnlijk dat ik wat ook maar heb aangeleerd over 'alle koffie to go', of 'koffies to go', of dat ik de ene uitdrukking nu eenmaal meer gewend ben dan de andere. Het hele concept 'koffie to go' bestaat in onze streken daar nog veel te kort voor. Toch voel ik een verschil. Dat verschil relateer ik hier aan het feit dat in MIJN Nederlands het niet mogelijk is om 'twee koffies' te bestellen.
Dat er andere sprekers van het Nederlands zijn die wél 'twee koffies' zeggen, slaat daar geenszins de bodem uit, bijvoorbeeld omdat niemand die zich tot nu toe gemeld heeft voordoet kennelijk 'twee bieren' kan zeggen (maar wel 'twee biertjes'). Dat is op zich het onderzoeken waard.
Mijn verklaring zou pas vervallen wanneer de mensen die 'twee koffies' zeggen desalniettemin 'alle koffie to go' prefereren boven 'koffies to go'. Ik zou het trouwens niet erg vinden als mijn verklaring (die nog maar zeer tentatief is) tegen zulke problemen aanloopt. Het probleem in uw alternatief zit in het woordje 'gewoon'. Wat dit alles ook is, gewoon of onproblematisch is het in ieder geval niet.
Ik geloof dat voor mijn taalgevoel 'twee koffie to go's' inderdaad beter is, al zou ik niet uitsluiten dat ik er toch ook een foto van zou maken als ik het tegenkwam.
In Vlaanderen bestelt men twee koffies, drie thees, vier cola's, vijf Duvels, zes Stella's, enzovoort.
Ik vraag me dan altijd af hoe algemeen dat 'men' in Vlaanderen is, en of er in Nederland niet ook weleens vijf Duvels besteld worden. Dat laatste kan ik me in ieder geval voorstellen.
U twijfelt kennelijk aan het gebruik van twee koffies in Vlaanderen, maar ik denk dat dit wel het geval is en dan is het onderscheid voor mij een stuk minder 'problematisch'. En het staat dan fout op het raam, of er was een Vlaming aan het werk, maar ik denk dat die meervouds-s dan toch komt omdat je tegenwoordig verschillende soorten koffie kan bestellen. En dan niet alleen verschillende vormen van koffie, maar koffies van verschillende koffiesoorten. Dat verklaart nog niet het bestellen van twee koffies, maar voor mij juist wel het gebruik in een slogan als koffies to go.
Dat 'men' in Vlaanderen lijkt me heel algemeen: van west naar oost of oost naar west kom je het genoemde meervoud overal tegen. Even googelen en dan blijkt dat het ook voorkomt bij (veelgelezen) auteurs als bv. Herman Brusselmans en Saskia de Coster, en dat is voldoende veelzeggend.
Dat we niet "twee bieren" zeggen is niet zo ongewoon. Er is ook niemand in Vlaanderen die "een bier(tje)" bestelt. Hier bestel je "een pint" of "pintje, of een aantal "pinten" of "pintjes". Of je gebruikt een merknaam: "twee Stella's/Krieken/Duvels …". Daarmee is de kous niet af, want er zijn twijfelgevallen, waarbij enkelvoud én meervoud voorkomen, maar het is niet altijd zo eenvoudig om te bepalen wat dan "gewoner" zou zijn, en waarom.
Ter vervanging van het bierargument: iets als "twee wijnen" (voor twee glazen wijn) lijkt me alleszins heel onwaarschijnlijk en daar hebben we geen alternatief. Tenzij het diminutief, maar dat kan zowat overal, en daarmee zitten we in Noord en Zuid op dezelfde lijn. Een meervoud kan ook niet goed als er een nadere bepaling volgt: we zeggen wel "twee spa's", maar "twee spa's rood/blauw" of "twee spa roods/blauws" zijn op z'n minst zeer ongewoon. Wij hebben het hier trouwens over "spa bruis/plat", en in het meervoud klinkt dat evenmin.
Dat "koffie to go's" beter zou klinken dan "koffies to go" wil ik betwijfelen. "Koffies verkeerd" lijkt mij namelijk ook acceptabeler dan "koffie verkeerds", en als het dan toch moet, liever "twee spa's rood/blauw" dan het alternatief (maar bij voorkeur geen van beide). Al hangt het ervan af of je zo'n combinatie als een geheel ziet of niet: je hebt kennelijk zowel "kruidjes-roer-mij-niet" als "kruidje-roer-mij-nieten", waarom zou dat met "koffie to go" e.d. ook niet (gaan) kunnen?