Klank van het jaar 2015: de w

Oei oei oei, wat was het spannend! Sommige deelnemers aan de Dag van de Fonetiek 2015 in Utrecht hielden het als het ware niet meer. Maar uiteindelijk kwam er wel degelijk een heuse winnaar uit de bus: de w wordt de klank van het jaar 2015!

Dat is te danken aan de Amsterdamse hoogleraar Paul Boersma, die zijn key note aan de klank gewijd had en overtuigend liet zien dat de w aan het eind van eeuw en die aan het begin van wisseling verschillende klanken zijn, in ieder geval in de taal van mensen boven de grote rivieren.

Dat ze verschillend klinken en dat je ze verschillend maakt, is geen nieuws. Die aan het eind van de lettergreep maak je met geronde lippen, en die aan het begin met de boventanden op de onderlip. Om het onderscheid te noteren wordt de laatste ook wel geschreven als [ʋ].

Trilloos
Het is bovendien niet vreemd dat een klank anders wordt uitgesproken aan het begin van een lettergreep dan aan het eind. De [r] is een bekend voorbeeld; de zogeheten Gooise uitspraak daarvan vind je ook alleen aan het eind van raar, niet aan het begin.

Maar met de twee versies van w is meer aan de hand, liet Boersma zien. De twee [r]en kunnen bijvoorbeeld gemakkelijk in elkaar omslaan. Wie een Gooise, trilloze [r] maakt in boer, maakt vaak nog wel degelijk een tril in boeren, waar die klank immers ineens aan het begin van een lettergreep staat. Dat laat zien dat de verschillende uitspraakvormen varianten zijn van iets dat we nog steeds als dezelfde klank beschouwen.

Voor de [w] in eeuw geldt dat niet. Die verandert in de spraak van de aldoor Boersma onderzochte sprekers in eeuwen niet ineens in een [ʋ]. En dat wijst erop dat die twee als verschillende klanken worden beschouwd.

Sneeuwwit

Daar is bovendien nog een andere aanwijzing voor. Een woord als oppas bestaat uit de delen op en pas. Daar botsen dus twee p’s op elkaar, en toch spreek je er maar één uit, zoals je ook maar één [l] zegt in volledig en één [r] in voorrijden (de Gooise [r] verdwijnt). Maar uit Boersma’s metingen blijkt dat in eeuwwisseling of sneeuwwit allebei de w’s behouden blijven.

Boersma’s conclusie was dat het (noordelijke) Nederlandse twee w’s heeft. Er was onder de bezoekers van de Dag van de Fonetiek nog wel enige discussie over de vraag of dit klopte: kun je niet beter zeggen dat eeuw een speciale klinker is? Of dat hij bestaat uit een ee gevolgd door een oe? Maar hoe dan ook lijkt me er weinig discussie mogelijk over het feit dat w de klank van het jaar is.