• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Kuin

19 december 2015 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (51)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Kunnen jullie even kuin gaan zitten? Nee, hè, dat kunnen jullie niet. Je weet niet eens hoe het precies moet, terwijl het woord nog wel een prominente rol speelt in een bekend sonnet van P.C. Hooft:

Aen joffre Anne Roemer Visschers.
Sonnet.

Soo ’t u, met diamant, lust op een glas te stippen:
‘T is in de vlinderteelt. Het geestighe gedroght
Siet oft het laeffenis aen sap van drujven soght
En sit soo kuin, men soud het van den roemer knippen.
Neemt ghij pinçeel oft naeld: daer worden kujl en klippen
Geschaepen, bos en bergh; en ’t vochte veldt bedoght
Met groene graesen. Daer ’t welvaerend vee nae toght.
Dat haelt sijn aem, soo ’t schijnt; en staet met gaende lippen.
Bootseert uw aerdighe’ handt, en maekt een mensch van leem,
‘T haelt bij Prometheus werck. Maer wen gh’ u in de veem
Der sanggodinnen vlijt; en woorden schoongeschreven,
Een redelijcke ziel, met wackren sin instort:
Soo blijckt dat ghij al ’t geen, dat lijf oft leven schort,
Van bejds kunt geven; dan den dichten ’t eeuwigh leven.

Kennnelijk kon in de zeventiende eeuw een vlinder kuin zitten op een tak, die men dan af zou knippen.
Enigszins tot mijn verbazing staat het woord ook nog steeds in de allerlaatste druk van Van Dale. Dat beschouwt het als een ‘nevenvorm van koen‘ en betekent het dus ‘fier, parmantig’ of ‘knap, netjes’. Maar zou een daarvan op een vlinder kunnen slaan – een parmantige vlinder?

Het Woordenboek der Nederlandsche Taal ziet kennelijk geen verband met koen, en denkt dat het woord afkomstig is uit het Fries en is het ’tegenwoordig’ alleen nog in het noorden van Noord-Holland bekend. Ook het WNT denkt dat fier en parmantig de oorspronkelijke betekenis zijn. Maar het woordenboek geeft ook deze passage bij Hooft als een illustratie van een andere betekenis: ‘los, losjes, en vandaar (…): wankelbaar, onvast, en derg., ook in fig. gebruik’.

Ook die betekenis vind ik hier moeilijk te plaatsen. Hoezo zou een vlinder zo onvast zitten dat je geneigd hem van het glas af te halen? Is dat zelfs niet een beetje in tegenspraak met elkaar? Het WNT citeert overigens andere passages waarin deze betekenis zich wel duidelijk voordoet, zoals de volgende, van Vondel:

Uw lasterstucken staen nu kuin in top gesteigert,
Gereet te storten van het overwightigh steil

Maar waarom het WNT denkt dat het woord ook hij Hooft van toepassing is, begrijp ik niet. Mij lijkt eigenlijk nóg een andere betekenis van het woord, die het WNT ook geeft, nog beter van toepassing: ‘zwierig’. Het woordenboek geeft als voorbeeld een lied waarin wordt gemeld:

Bloemen aller kleuren staan zoo rein en kuin

Van alle genoemde nuances lijkt mij ‘zwierig’ eigenlijk de meest logische. Jammer dat we dat woord, behalve kennelijk in noordelijk Noord-Holland, niet meer gebruiken!

Update 10:07. Op Twitter meldt Marcel Plaatsman dat kuin in West-Friesland nog wel gebruikt wordt.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, P.C. Hooft, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Erik de Smedt zegt

    19 december 2015 om 12:54

    De door Anna Roemers Visscher gegraveerde vlinder op het wijnglas uit 1646 valt hier te bewonderen:
    https://hogsheadwine.files.wordpress.com/2011/05/berkemeyer_1646_dutch_rijksmuseum.jpg
    Zwierig is hij, met een antropomorfe blik misschien ook parmantig – hij prijkt in elk geval.

    Beantwoorden
  2. De Tegenwoordige Staat van Erik zegt

    21 december 2015 om 22:40

    Toen ik in Noordwijk woonde leerde ik dat men daar 'keun' als het Noordwijkse woord bij uitstek beschouwde, de betekenis wordt ongeveer gedekt door 'grappig, leuk, fijn, goed'.
    Ik ken de etymologie ervan niet, maar ik kan me voorstellen dat het hetzelfde woord is als 'kuin'.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Daniël Vis • Dit blijft geheim, Luísa

Hoe doe je dat? Is het voldoende
om erover te blijven praten,
de woorden te herhalen?

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BEDELDEUN

“’k Heb kalk in m’n hoofd,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t rammelen,
maak je ’t goed?

Heb je niet een paar kousen,
niet een lapje of een hoed,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t goed?”

(Bedeldeun)

Bron: Barbarber, januari 1961

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

4 juli 2025

➔ Lees meer
29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

3 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1871 Kornelis ter Laan
1912 Félicien de Tollenaere
➔ Neerlandicikalender

Media

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Plein Publiek: Nadia de Vries

Plein Publiek: Nadia de Vries

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

2 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d