• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Als vlugge sylph in ’t stralend zonlicht zweven

28 mei 2016 door Marc van Oostendorp Reageer

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (73)
Het Nederlandse sonnet bestaat 451 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

160508184400146k
Illustratie: Susanne van der Kleij

Jan Jacob Lodewijk ten Kate heeft lang een fascinatie gehad voor een sonnet. In de tijd waarin hij leefde was het allesbehalve een populair genre en de afgelopen weken besprak ik sonnetten uit de jaren veertig waarin hij de vorm bespotte. Maar hij had ook genuanceerdere ideeën; uit dezelfde tijd stamt namelijk ook nog dit bijna Perkiaans gedicht:

Op luchte wiek nauw merkbaar opgeheven,
Rondfladderend langs ’t geurend bloemenbed,
Zien wij u meest, o dartelend Sonnet!
Als vlugge sylph in ’t stralend zonlicht zweven.
Maar schoon u dan de lachjens meest omgeven,
Toch volgt ook vaak de mijmerende Ernst uw tred,
Die ’t myrthegroen u van de lokken zet,
En in uw oog een stillen traan doét beven.

O ja, uw stem, uw zoete fluistertaal,
Verkwikt, vertroost, verrukt ons menigmaal,
Als wij vergeefs uw schooner Zusters wachten ! ….
Zóo laaft, wanneer de lenteregen faalt,
De malsche dauw, bij drupplen neêrgedaald,
De rozenknop, van hitte en dorst aan ’t smachten.

Ja, er zijn schooner Zusters, en ja, er wordt meestal gelachen om het sonnet, maar, die zussen zijn nu eenmaal niet altijd bij de hand en dan kan het sonnet toch ook best mijmeren en ernstig zijn.

Het sonnet doet niet alleen aan Perk en zelfs een beetje aan Gorter denken vanwege alle zintuiglijkheid, het geurend bloemenbed en het stralend zonlicht, maar ook vanwege het creatieve woordgebruik: de luchte wiek, de fluistertaal.

En dan is er ook nog de sylph.

Het woord komt in Nederlandse naslagwerken niet voor – althans, het WNT bijvoorbeeld noemt de ‘sylphe’ wel, maar alleen in de verkaring het lemma sylphide. Voor die sylph is geen eigen artikel uitgetrokken, en er wordt trouwens ook niet duidelijk gemaakt waarom dat achtervoegsel –ide eigenlijk nodig is. Ook de Nederlandse Wikipedia besteedt vooralsnog geen aandacht aan het begrip. Uit de Engelstalige kunnen we opmaken dat de term aan het eind van de zestiende eeuw geïntroduceerd is door de Zwitserse geleerde Paracelsus om een luchtgeest te beschrijven. In hoeverre hij die luchtgeest zelf uitvond en tot op welke hoogte deze gebaseerd was op bestaande mythologie, daarover valt kennelijk te twisten. (Overigens is de term sylph volgens Wikipedia mogelijk bedacht door een Nederlander, Jan Baptist van Helmont, de man die ook het woord gas bedacht als een samentrekking van chaos.)

Voor het gedicht van Ten Kate doet het er niet toe: het is genoeg om aan te nemen dat Ten Kate waarschijnlijk ervan uitging dat het hier ging om een voorchristelijke luchtgeest, waar hij vermoedelijk zelf niet in geloofde, maar die hij inzette als een vroege voorloper van de prerafaëlieten.

Wanneer we die Paracelsiaanse oorsprong serieus nemen, is het idee dat de zusters van de luchtgeest zoveel ‘schooner’ zijn overigen bewust of onbewust ook nog ironisch. Zoals de sylph behoorde aan het element lucht, zo hadden ook de andere drie elementen hun eigen geest. Een van die zusters, de geest van het vuur, was de salamander, en een andere schone zuster, die van de aarde, was de gnoom.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, 19e eeuw, sonnet, taalgeschiedenis

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

W.L. Penning • Het monster

Doller dan ooit is ’t monster losgebroken,
En menschen worden wilde beesten;
Helsch viert het kwaad zijn gloriefeesten –
Tot de overmacht heeft rechtgesproken

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

HONDSDAGEN

Niet groen rijpt het gras dit jaar,
bomen dragen hun bladeren wit,
het licht is niet uit het veld
te slaan, de dag reikt aan
de dag, in dromen zoeken
de nachten onderdak.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1949 Jeroen Groenendijk
sterfdag
1963 Jan Naarding
2008 Rein Bloem
➔ Neerlandicikalender

Media

The form of the adjective in Dutch

The form of the adjective in Dutch

20 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

19 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d