• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het omgekeerde van sarcasme bestaat niet

4 mei 2016 door Marc van Oostendorp 9 Reacties

Door Marc van Oostendorp

omgekeerd sarcasmeWe hebben hier de afgelopen weken aan ons weblog getimmerd, en we zijn nog niet helemaal klaar, maar het moment is weldra aangebroken dat we jullie gaan vragen wat je ervan vindt. Dan zou je bijvoorbeeld kunnen zeggen:

  • Ik vind het leuk. (1)

Maar dat zouden we al snel negatief kunnen interpreteren: misschien bedoel je met zin 1 wel dat je het helemaal niet zo leuk vindt. In plaats daarvan kun je daarom zeggen:

  • Ik vind het geweldig. (2)

Dat zou dan op zijn beurt juist weer kunnen betekenen dat je het alleen maar leuk vindt. De Duits-Canadese taalkundige Michael Wagner noemt dat in een recent artikel overstatement-conclusies:

A zegt tegen B: ik vind het leuk > B concludeert dat A het slecht vindt.
A zegt tegen B: ik vind het geweldig: B concludeert dat A het wel leuk vindt.

Nuchter

Het merkwaardige is dat in het menselijke verkeer conclusies de omgekeerde richting minder vaak getrokken worden. Wanneer je tegen mij zegt dat je ons nieuwe weblog wel leuk vindt, concludeer ik alleen dat je het fantastisch vindt wanneer ik weet dat je uit Drente komt, of in het algemeen een nogal nuchter karakter hebt.

Nog moeilijker voorstelbaar is dat ik als je  het volgende zegt, de conclusie trek dat je het wel aardig vindt:

  • Ik vind het vreselijk. (3)

Stembuigingen

Het duidelijkst wordt het bij extreme oordelen:

  • Ik vind het geweldig. (4)
  • Ik vind het vreselijk. (5)

Iemand kan (4) zeggen en daarmee (5) bedoelen, zeker als hij het woord ge-wel-dig op een bepaalde manier uitspreekt – dat heet sarcasme. De kans dat iemand (5) zegt en daarmee (4) bedoelt is vrijwel uitgesloten, wat voor stembuigingen iemand ook in het woord vre-se-lijk legt. Het omgekeerde van sarcasme bestaat niet.

Er is dus een asymmetrie in het menselijk verkeer: als iemand een negatief oordeel uitspreekt, betekent dat meestal niet veel soeps. Maar met een positief oordeel lijk je nog alle kanten op te kunnen.

Interpretatie

In zijn artikel bespreekt Wagner een experiment waaruit dit inderdaad blijkt. Hij liet proefpersonen zinnen uitspreken met positieve, neutrale en negatieve woorden en gaf ze daarbij de opdracht om die zinnen positief, neutraal of negatief uit te spreken (in totaal waren er dus negen mogelijkheden: een zin met een positief woord kon positief, neutraal of negatief gebracht worden, en zo ook voor zinnen met neutrale en negatieve woorden). Daarna liet hij andere mensen naar de zinnen luisteren en oordelen of het hier nu over een negatieve, neutrale of positieve zin ging.

En inderdaad bleken mensen met hun zinsmelodie en andere stembuigingen aan zinnen met positieve woorden vrij veel verschillende interpretaties te kunnen geven, terwijl negatieve woorden eigenlijk maar één interpretatie toelieten.

Waar komt de asymmetrie vandaan? Wagner suggereert dat het mogelijk iets met de menselijke neiging tot beleefdheid te maken heeft. Een belangrijk onderdeel daarvan is dat je de ander zijn gezicht niet wil doen verliezen. Daardoor zijn mensen enerzijds geneigd om hun oordeel net iets positiever te zeggen dan ze hem eigenlijk bedoelen. Wie daarentegen een negatief woord uit, meent wat hij zegt.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: beleefdheid, pragmatiek, sarcasme, semantiek

Lees Interacties

Reacties

  1. Jaap K. Blom zegt

    4 mei 2016 om 08:57

    Goeiemorgen?, Marc,

    Ik vind het meer dan wel leuk.

    Als ik hierbij een ./. bijlage “in had kunnen sluiten”, was ik op zoek gegaan naar een aardige foto van een potplantje, “voor in de nieuwe behuizing”. Maar laat ik mijn laatste onroerend-goedmakelaar volgen, die “Veel succes op het nieuwe adres” wenste. Wat ik voor een webstek nog meer op zijn plaats vind dan voor een woning ook (“geluk”).

    Beantwoorden
  2. Agaath zegt

    4 mei 2016 om 09:03

    Wij zeggen thuis op een bepaalde toon: ‘ik vind het vies’. De ie van vies moet je een beetje rekken. Als wij dat zeggen betekent het dat we het lekker vinden. Omgekeerd sarcasme in gezinsverband?

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      4 mei 2016 om 09:18

      Ja, ik bedacht op de fiets vanochtend ook dat zulke situaties kunnen bestaan. Het lijkt me dan vaak een vorm van ironie: je citeert als het ware iemand die zoiets zegt. Veelzeggend is denk ik dat dit werkt in gezinsverband; het moet onderdeel zijn van een afgesproken code. Een willekeurige buitenstaander zal niet zo goed raad weten wat hij met die ironie aanmoet.

      Beantwoorden
      • Albert Oosterhof zegt

        5 mei 2016 om 00:15

        Dat voorbeeld ‘Ik vind het vies’ doet me denken aan een uitdrukking die ik ken uit een Vlaams dialect. Het gaat over het woord ‘bocht’ of ‘bucht’. Betekenis: slechte waar, rommel, rotzooi: ‘Wat een bocht!’ Volgens Van Dale vooral toegepast op dranken, maar kan ook bij eten. In het dialect van Maldegem (Oost-Vlaanderen) wordt dat ook gebruikt in een positieve context, in een zin als: ‘Dat is goe bucht!’, wat juist sterke waardering uitdrukt. Het woord ‘bucht’ associeer je met slechte kwaliteit, maar kan in deze verbinding ook een soort “tegenovergestelde van sarcasme” uitdrukken.

        Beantwoorden
      • Ellen zegt

        5 mei 2016 om 09:00

        Gisteren hoorde ik een jongen enthousiast tegen zijn vriendin vertellen over “een gruwelijk terrasje”. Maar dat is vast meer jongerentaal dan gezinstaal.

        Beantwoorden
  3. Kirsten zegt

    4 mei 2016 om 10:24

    Je kunt met een negatief woord ook een positief oordeel over een (in de context duidelijk positieve) situatie uitdrukken door na de beschrijving van die situatie op een bepaalde toon bijvoorbeeld ‘heel vervelend’ of ‘zo naar’ toe te voegen: “Ik zit in de zon op een terras. Héél vervelend!”. Wel een vorm van ironie, maar geen afgesproken code.

    Beantwoorden
  4. Chantal zegt

    4 mei 2016 om 16:13

    Cultuurverschillen moeten hier een rol spelen. Je stipt al Drentenaren aan, maar dat zijn nog steeds mensen die het Nederlands bezigen. Gisteren, toen ik Amerikaanse kennis van me trof in Amsterdam, hoorde ik mezelf “It’s so super nice to see you!” zeggen, met het bijbehorende Amerikaanse overdrijvingstoontje. Als ik op eenzelfde toon tegen een Nederlander “Het is zo superleuk om je weer te zien!” zou zeggen, zou hij dit ongetwijfeld als sarcastisch ervaren. Andersom, als ik de kennis op de Nederlandse manier had begroet, had ze dit volgens de overstatement-conclusie nog lager ingeschat en dus dat ik misschien helemaal niet blij was.

    Beantwoorden
  5. Jos zegt

    5 mei 2016 om 11:26

    Zeker onder jongeren hoor ik heel veel negatieve woorden die een positieve connotatie krijgen: gruwelijk, ziek, waanzinnig, lauw, vet, et cetera. Hoewel dit verschijnsel zich vooral bij jongeren lijkt voor te doen, is het volgens mij al wel heel oud: in alle tijden gebruiken jongeren zulke vormen. Het lijkt me alleen iets anders dan omgekeerd sarcasme: bij sarcasme wordt er immers doelbewust gebruik gemaakt van een stijlfiguur, terwijl deze ‘jongerenwoorden’ geheel vrij van hun originele betekenis zijn geraakt.

    Beantwoorden
  6. Henk zegt

    5 mei 2016 om 17:23

    Toch kom je op internet vaak duidelijk ironisch bedoelde uitroepen als ‘Wat een straf!’ en ‘Niks aan!’ tegen. Die worden vaak gebruikt in contexten waarin duidelijk is dat de schrijver het naar z’n zin heeft.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d