President Tsaar op Obama Beach op de voet gevolgd (34/60)

Door Marc van Oostendorp

Deze zomer publiceren nrc.next en NRC Handelsblad fragmenten uit de roman President Tsaar op Obama Beach van A.F.Th. van der Heijden als feuilleton. De afleveringen verschijnen ’s ochtends <op de website van de krant>. In de loop van de dag blog ik een bespreking. Vandaag: aflevering 34. <blendle>

Mensen zijn mensen omdat ze elkaars gedachten lezen. Andere dieren hebben vermoedelijk ook wel gedachten, maar zelden zijn ze bezig met de gedachten van een ander; laat staan dat ze begrijpen dat iemand anders de wereld vaak heel anders ziet dan jijzelf. Terwijl wij mensen als het ware voortdurend in elkaars hoofd zitten te wroeten. Wij hebben van heel jongs af aan al een theory of mind, een gedachtewereld over hoe andere mensen denken.

Volgens literatuurtheoretici zoals de Amerikaanse Lisa Zunshine levert dat feit over menselijke cognitie ook een van de belangrijkste genoegens van literatuur, of in ieder geval van romans, en verhalen – van fictie. Je kunt je theory of mind botvieren, en vaak vind je dan binnen in iemands geest weer gedachten over de geest van nog weer iemand anders. <Op Zunshines pagina op Academia staan de teksten van enkele van haar boeken; zoals het heel leesbare Why we read fiction>Je neemt in een verhaal kennis met de gedachtewereld van de verteller, die jou op zijn beurt weer bekend maakt met de gedachtewereld van een ander, die daarbij denkt aan wat wéér iemand anders denkt. Zodat al die verschillende perspectieven op de wereld als Droste-busjes in elkaar passen.

Afgericht

En soms hebben we dan ineens de gedachtewereld van een hond te pakken. Het is waarschijnlijk een uitwas van onze theory of mind dat we ook onmiddellijk geneigd zijn aan dieren allerlei gedachten en gevoelens toe te kennen, zoals Natan hier doet. En dus krijgen we de visie van Juan de hond voorgeschoteld vanuit het oogpunt van Natan de speurneus.

Kenmerkend voor Natan is: onmiddellijk identificeert hij zich met Juan. In aflevering 4 noemde ik hem al een ‘zielloze marionet’ die eigenlijk alleen doet wat zijn vriendin, zijn vader of de omstandigheden van hem willen; daar is nu dus zijn dode opa bij gekomen. In deze aflevering zegt hij het zelf: hij is ‘afgericht’.

Subtiele psychologie

De verteller van dit verhaal heeft daarmee zelf nauwelijks een mind. We komen er in ieder geval weinig over te weten; zijn eigen gedachten en gevoelens deelt hij in ieder geval nauwelijks rechstreeks mee, je komt ze vooral te weten doordat hij vertelt hoe hij beweegt of verslag uitbrengt van wat hij zegt. Je zou het verhaal heel gemakkelijk van ik in hij kunnen vertalen.

‘Vinden en blaffen’, dat zijn zo’n beetje de doelen van Nat- en Juan. De liefhebbers van subtiele psychologie komen in President Tsaar niet erg aan hun trekken.

De A-index van vandaag is 8,44 (hoog)
De totale A-index is 8.05 (stabiel)