• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

‘k Breng vooral aan d’Engel lof en prijs

8 oktober 2016 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (92)
Het Nederlandse sonnet bestaat 451 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Illustratie: Susanne van der Kleij
Illustratie: Susanne van der Kleij

Hoe kun je de wereld veranderen met een sonnet? Dat was de vraag die ik twee weken geleden stelde naar aanleiding van een sonnet van Jacob van Lennep. Het gedicht leek gericht aan een meisje en bedoeld om haar te troosten, maar ik beweerde dat het meisje slechts een handpop was en dat Van Lennep haar gebruikte om zijn lezers hetzelfde hart onder de riem te steken.

Het probleem met die bewering is dat hij niet te veralgemeniseren valt. Niet altijd is de aangesprokene een stand-in voor de lezer. En dus is de functie van een gedicht als taalhandeling niet per se gelijk aan de uitgesprokene.

In een ander sonnet van Van Lennep (‘Aan eene vriendelijke gastvrouw’) wordt ook duidelijk iemand aangesproken, en zegt de dichter ook expliciet wat hij wil (haar ‘lof en prijs brengen’), maar men kan toch moeilijk veronderstellen dat iedere lezer zich hierdoor aangesproken voelde:

Een wreede kwaal deed my het lichaam kwijnen;
Maar kranker nog was de afgetobde geest:
Nooit was mijn ziel zoo droef te moê geweest,
Geen artseny gaf balsem aan mijn pijnen.

Toen sprak een stem: ,,die krankte zal verdwijnen:
Ontspanning heet het kruid dat u geneest:
Op ’t lachend Wight houdt trouwe vriendschap feest,
Daar zal voor u de vreugdezon weêr schijnen.”

Ik volgde blij dien raad, zoo goed en wijs:
En zoo ik lust en krachten heb herkregen,
Ik dank het aan dat Eden, rijk in zegen.

Maar ‘k breng vooral aan d’Engel lof en prijs,
Wier trouwe zorg my in dat Paradijs,
Zoo liefdevol omzweefde op al mijn wegen.

Taalhandelingstheorie

De dichter noemt dus expliciet een taalhandeling die hij wil uitvoeren, maar er is reden om te veronderstellen dat het hem niet om die lof en prijs te doen was. Althans, niet uitsluitend. Althans, niet op het moment van publiceren: het feit dat de titel was aan eene vriendelijke gastvrouw, met het onbepaald lidwoord eene (en niet aan die vriendelijke gastvrouw, jullie weten wel), zegt eigenlijk al genoeg.

Je kunt nu zeggen: Van Lenneps feitelijke taalhandeling was gelegen in de vorm. Hij wilde zijn lezers verblijden en verblinden met zijn enorme elegantie en pracht. Waar het over ging deed er eigenlijk niet toe. Een nog onontdekte taalhandeling in de taalhandelingstheorie is dat die taalhandeling een bepaalde hoeveelheid tijd kost en dat de bedoeling ervan kan zijn de luisteraar of lezer die tijd zo aangenaam mogelijk te doen doorkomen.

Bijzaak

Daar zal vaak iets inzitten (het is verbluffend hoe verrijkt de taalhandelingstheorie raakt door hem maar eens op een paar gedichten toe te passen), maar het verklaart toch niet waarom de dichter dan niet volstaat met het uiten van wat willekeurige fraaie klanken.

In dit geval gaat het natuurlijk ook om de mededelingen die gedaan worden. Het relaas van de ziekte, de onduidelijke, uit het niets komende stem, de waarde van ontspanning voor wie wil genezen van het getob. Het zijn die mededelingen die, neem ik aan, moeten bijdragen aan het esthetische genoegen en wie weet aan de intellectuele verheffing van de lezer (‘zo hé! weer wat geleerd!’)

Het grappige is dat die mededelingen in de eigenlijke taalhandeling, die van de lof en prijs, slechts bijzaak zijn. Ze dienen om te laten zien hoeveel de spreker wel aan de gastvrouwe verschuldigd is, hoe diep de ellende was waar zij hem in opstootte. Dat maakt zo’n gepubliceerd sonnet zo ingewikkeld: mededelingen die zogenaamd bijzaak zijn, maken ineens de kern uit van waar het feitelijk om te doen is.

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, 19e eeuw, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Wouter Steenbeek zegt

    8 oktober 2016 om 10:55

    Dat dit gedicht aan een bepaald, bestaand persoon moet zijn gericht, kun je vooral ook opmaken aan het noemen van de naam ‘Wight’. Waarom zou die ontmoeting nou per se op een Engels eiland moeten plaatsvinden, dat het leeuwendeel van zijn lezerspubliek hoogstens uit de atlas kent?

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d