Door Marc van Oostendorp

Sinds ik naar verluidt ben doorgedrongen tot de top-100 van bekendste neerlandistische bloggers aller tijden (tot nu toe), word ik op straat weleens aangesproken. Ik liep onlangs door het Utrechtse stadje U., toen er ineens een neerlandicus op een fiets kwam aangesneld, die afstapte en mij toeriep dat hij een probleem voor me had.

Ik was zo verbouwereerd dat ik het probleem niet eens helemaal precies onthouden heb. Het kwam erop neer dat de neerlandicus-fietsenrijder bezig was met een vertaling van een Turks gedicht waarin een regel voorkwam die ongeveer luidde:

Je bent als granaatappels.

De vraag is nu waarom dat meervoud in het Nederlands gek klinkt, terwijl dat in het Turks kennelijk niet het geval was.

Altijd poëtisch

Of eigenlijk was de vraag of we in het Nederlands bij een vergelijking geen meervoud gebruiken en in het Turks wel. Mijn zegsman, die zeer belezen is – laten we hem Fabian noemen –, kon zelf maar één voorbeeld bedenken:

Ik noem je bloemen.

Dat is inderdaad een wat vreemd klinkend voorbeeld, dus het telt misschien niet helemaal. Het is een beetje gek om te zeggen dat het te poëtisch is, want vergelijkingen zijn natuurlijk altijd poëtisch, maar er is toch iets vreemds mee aan de hand.

Voorkeur

Waar kan dat verschil aan liggen? Op straat wist ik het niet, maar eenmaal thuis gekomen trok ik mijn Turkse grammatica’s uit de kast en speurde een beetje op het internet, en vond dat er wel een verschil is tussen Nederlandse en Turkse meervouden.

In het Nederlands heeft het meervoud van veel zelfstandig naamwoorden aantoonbaar een algemenere betekenis dan het enkelvoud. Je gebruikt het bijvoorbeeld bij voorkeur als het aantal er niet echt toe doet:

• Deze drank is gemaakt van granaatappels.
• Deze drank is gemaakt van granaatappel.

Gedicht

De eerste zin klinkt normaler dan de tweede. Bovendien gebruiken we het enkelvoud alleen als het aantal precies één is:

• Daar liggen nul granaatappels.
• Daar ligt één granaatappel.
• Daar liggen twee granaatappels.

Dat laat ook zien dat het enkelvoud de uitzondering is, in het Nederlands. Maar in het Turks is er iets anders aan de hand: daar gebruik je juist altijd het enkelvoud als je niet precies weet over hoeveel het gaat. In de zin:

• Hasan şiir yazar.

is şiir het enkelvoudige woord ‘gedicht’, en toch zouden we de zin vertalen als ‘Hasan schrijft gedichten’: de zin is in het Turks en in het Nederlands waar onafhankelijk van hoeveel gedichten Hasan precies schrijft.

Concreter

Zelfs na een telwoord gebruik je in het Turks geen meervoudsuitgang:

• kuşlar ‘vogels’
• üç kuş ‘drie vogels’
• üç kuşlar [uitgesloten]

Kennelijk is in het Nederlands dus het enkelvoud de bijzondere vorm, en in het Turks het meervoud. En kennelijk gebruik je in allebei de talen voor metaforen liefst de bijzondere vorm – misschien omdat die concreter aanvoelt.

Ik heb mijn Turkse data uit dit artikel.