• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: worstelen

13 juli 2017 door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

Door Michiel de Vaan

worstelen ww. ‘vechten’

Vroegmiddelnederlands worstelen (1240, Limburg, Vlaanderen), werstelen (1320–40, Vlaanderen/Holland/Brabant), warstelen (1348, Vla.), wrastelen (1469–80, Hol.), wraestelen (1481, Hol.), widerworstelen ‘tegenspartelen’, ontworstelen/ontwrastelen (1340–60), tegenwrasselen ‘tegenspartelen’ (1477). Nieuwnl. worstelen (1526), wurstelen (1566, Vlaanderen), wostelen (1568, Antwerpen).

Veel van de moderne dialecten zetten worstelen voort, waarbij de r kan wegvallen (wostelen), de t (worselen) of allebei (wosselen), en het woord ook met wr-, vr- of fr- kan beginnen (froeselen, frossele e.d.). De o kan tot u geworden zijn (wurstelen, frusseln, wrusselen, vrutsjele). Het Noordhollands kent wratselen, daarnaast ook de a-klinker in Zuid-Limburg (vrassele, vraa(t)sjele in Zuid-Limburg). Verder sporadisch westelen in Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen.

Verwante vormen: Middelnederduits worstelen, wrostelen, Nederduits wrösseln, frösseln; Oudfries wraxlia, MoWFri. wrakselje, Oudengels wraxlian, MoE dial. wraxle ‘worstelen’; OE wrǣstlunge ‘worsteling’, wrǣstlere ‘worstelaar’, MoE wrestle ‘worstelen’, met r-metathese ME warstle, Schots en Noord-Engels warsle. Verder ook Vroegmnl. wreistel ‘roer’, Mnl. wreiselen ‘draaien, wikkelen’, en mogelijk Nnl. writselen ‘aanhoudend heen en weer bewegen, schuiven, wringen’ (1547) en wriessen ‘frunniken, frutselen’ (voor 1524).

De etymologie is omstreden. Men heeft zowel worden als wroeten proberen te verbinden, maar daarbij blijft veel onduidelijk. Mij lijkt afstamming van de wortel PGm. *wrih-, *wraih- van wrikken ‘heen en weer bewegen’ waarschijnlijker, om de volgende redenen:

(1) Het Engels en Fries delen het ww. wraksl-, dat in beide talen op *wrāksl– uit PGm. *wraihslōn terug kan gaan, met klinkerverkorting voor -ksl-. In het Nl. werd *-hsl- tot -sl-, zodat Mnl. wreiselen ook uit *wraihslōn kan komen.

(2) Een ander ww. *wr_stlōn is voortgezet in Engels wrestle en Nederlands-Nederduits worstelen. De varianten met wr- en vr- bewaren dus de oorspronkelijke volgorde; in het westen en midden van het Nl. vond metathese plaats van wr_stelen tot w_rstelen, vgl. Nl. vorst, borst maar Duits Frost, Brust.

(3) De o van worstelen kan niet oud zijn vanwege Mnl. werst- en warstelen. Bij de r-metathese ontstaat vaak o uit e of a, vgl. Korstmis uit Krist- en gors uit gras; bij worstelen kan de w- dat nog hebben bevorderd. Of het Nl. en Ndd. op *wrast-, *wrest- of *wrist- teruggaan is niet meteen uit te maken.

(4) Engels wrestle is een l-frequentatief bij MoE wrest ‘draaien’, OE wrǣstan uit PGm. *wraistjan, vgl.  Oudijslands reista ‘buigen, worstelen’, Deens vriste uit PGm. *wraistōn.

(5) Het woord OE wyrst, Engels wrist ‘pols’, Oudfries hondwrist ‘pols’, fōtwrist ‘wreef’, Oudnoors rist ‘wreef, pols’, komt uit *wrih-sti-, een afleiding van het zn. *wrīhan– ‘wreef’ (MNl. wrijghe, wrijch, Ohd. rīho). De *h is daarin verdwenen voor -st-, net als in mest uit *mihstu-. Hetzelfde kan zijn gebeurd in de ww. in (4), zodat we daarvoor *wraihstōn, *wraihstjan kunnen reconstrueren. Vanwege hun -st-, dat geen ww.-suffix was, mogen we deze ww. opvatten als afleidingen van het zn. *wrihsti-. De klinker -ai- kan ingevoerd zijn uit het bijbehorende bn. *wraiha- ‘scheef’ (Zwe. dial. vrå ‘koppig’, ME wrau ‘boos’; Kroonen 2013: 593). Vgl. ook Mnl. wreistel ‘roer’ uit *wraihst-ila-.

(6) Nu kunnen we E. wrestle verklaren uit een frequentatief *wraihstalōn ‘voortdurend heen en weer draaien, worstelen’ bij de ww. *wraihstjan of *wraihstōn. Voor Nl. worstelen, wrastelen e.d. mogen we dezelfde oorsprong aannemen, waarbij alleen nog de vraag blijft naar de klinker in de eerste lettergreep. Een mogelijkheid is dat *wraihstalōn zich tot Oudnl. *wrēhstlon ontwikkelde, waarna verkorting van de lange klinker voor *-hst- volgde (*wrehstlon) en wegval van *h (*wrestlon). Een andere mogelijkheid is dat, minstens in een deel van de dialecten, de *ai door *i werd vervangen (bijv. onder invloed van wrikken), zodat *wrihstlon > *wristlon ontstond. Op deze variant wijst in elk geval Nnl. writselen, indien met metathese uit *wristelen. Het a-vocalisme van wrastelen, vrasselen past niet goed in dit schema.

Literatuur:
Guus Kroonen. 2011. The Proto-Germanic n-stems. P. 262.
Guus Kroonen. 2013. Etymological Dictionary of Proto-Germanic.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie

Lees Interacties

Reacties

  1. Inge Boulonois zegt

    26 juli 2017 om 10:47

    Etymologie

    De afstamming van “worstelen” lijkt boeiend
    Men denkt aan “wrikken”, “wriessen”, “wrau” of “wrist”
    Aan “wroeten” zelfs, al wordt dát weer betwist
    En daardoor leest zo’n uitleg erg vermoeiend

    Nou ja, ik weet nu wél dat bij dit woord
    Etymologisch ook geworstel hoort

    © Inge Boulonois,

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J.H. Leopold • Ik ben een zwerver overal

Men zoekt zich en men raakt elkander kwijt,
men volgt met vreugde en ontvlucht in spijt,
men twist en ruziet en is ontevreden
en weer verzoend en alles zonder reden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BERICHT HOE WE ZITTEN

Adem zien te halen
is het enige en
kijken of er geen paard aan komt.
 

Bron: Het Zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 augustus 2025: Het Colloquium Neerlandicum 2025

25 augustus 2025: Het Colloquium Neerlandicum 2025

23 juni 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1934 Dirk Bakker
sterfdag
1991 Karel Meeuwesse
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d