• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: zwalpen

26 oktober 2017 door Redactie Neerlandistiek 16 Reacties

Door Michiel de Vaan

zwalpen ww. ‘zich golvend verheffen, klotsen’

Middelnederlands swalpen ‘heen en weer gaan (van een vloeistof)ʼ (1351), Nnl. swalpen ‘heen en weer gaan, geslingerd worden (van personen)’, ‘golven, klotsen’ (van vloeistoffen)’ (voor 1568), swalp-ey (1562) ‘bebroed maar onbevrucht ei, rot ei; drinkebroer’. In dialecten vooral in het Vlaams en Brabants bekend, als zwalpen en zwolpen.

Verwante vormen: Modern Westerlauwers Fries swalpje; Deens skvalpe, Noors en Zweeds skvalpa ‘bewegen (van golven), in kabbelende beweging brengenʼ; Noors dial. skvelpa ‘plonzen’

Verder zijn gezien de gelijkaardige vorm en betekenis ook verwant: Nederlands scholpen, Nederduits schulpen, schülpen ‘klotsen’, Deens skulpe ‘zwalpenʼ, Oudzweeds skulpa ‘gorgelenʼ, MoIJsl. skólpa ‘spoelenʼ.

De Germaanse talen zetten dus *swalp- (Nl.), *skwalp-/*skwelp– (Skand.) en *skulp- (Nl, Nd., Skand.) ‘klotsen, heen en weer golven’ voort. Gezien de overeenkomst tussen *skulp- in het Westgermaans en de skw-vormen in het Noordgermaans is het waarschijnlijker dat *swalp- uit *skwalp- vereenvoudigd is (*skw- is een zeldzame combinatie in het Germaans en wordt in het Westgermaans niet bewaard) dan dat het Noordgermaans een k zou hebben ingevoegd in *sw-. De variatie tussen e-trap in skvelpa, a-trap in skvalpa en zwalpen, en nultrap in scholpen kan verklaard worden uit een oorspronkelijk sterk werkwoord *skwelpan, pret. *skwalp, part. *skulpana– waarvan de verschillende talen dan ieder een eigen variant hebben gegeneraliseerd (met daarnaast evt. ook een intensief *skwalpōn-).

Zonder -p bestaan de varianten PGm. *skwalan ‘plonzen, sproeien’ (Noors skvala ‘plonzen’, skvelja ‘bruisen’) naast *skulan ‘spoelen’ (Oud-IJslands skola, Deens skylle, Zweeds skölja ‘spoelen’), dus met dezelfde medeklinkerstructuur als bij *skwalp- naast *skulp-. Het ligt voor de hand te denken, dat deze p-loze vorm de oudere wortel is. Voor *skwal-, *skul- bestaat geen aannemelijke Indo-Europese etymologie.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie

Lees Interacties

Reacties

  1. Anton zegt

    26 oktober 2017 om 13:23

    Het is verleidelijk om aan indrukwekkende waterkolken te denken in een bewoonde wereld die voor onze jaartelling 15-50 meter lager lag dan tegenwoordig. Enorme estuariums.

    Wat willen we: meer onderzoek. Wanneer willen we dat: nu.

    Beantwoorden
  2. Klaas Jac. Eigenhuis zegt

    26 oktober 2017 om 17:33

    De vele scandinavische vormen met anlaut skv- ten spijt, in het Altnordisches etymologisches wörterbuch van Jan de Vries 1962: 508 staat er niet ëën! Wel staan er 5 andere skv-anlauters : skvađra, skvakka ‘plätschern’ !, skvala, skvaldra en skviari. Dat stemt tot nadenken over de vraag in welke volgorde zich s, k, en v tot een cluster verenigd hebben.

    Anton begrijp ik niet helemaal. Bedoel je gewoon de zeespiegel? Maar waarom dan indrukwekkende waterkolken?

    Merk op dat Philippa &al. 2009: 681 tóch nog wat over zwalpen schrijven, te weten i.v. zwalken, dat jonger dan zwalpen lijkt te zijn. Men zou natuurlijk ‘flinker’ geweest zijn wanneer men een groot artikel aan zwalpen had gewijd met antwoord op vele vragen/overwegingen, zoals bijv. “wat zegt ons die -p- m.b.t. de etymologie?”

    Klaas Jac. Eigenhuis

    Beantwoorden
    • Anton zegt

      26 oktober 2017 om 23:28

      De bijzonder flauw oplopende estuaria in het huidige Wales laten maar weinig watergezwalp zien bij eb en vloed. Maar vroeger?

      Beantwoorden
  3. Klaas Jac. Eigenhuis zegt

    27 oktober 2017 om 10:29

    Ik heb ervaring met het opkomende water op het Balgzand, en dat was een makke vertoning, zeker vergeleken met het geweld in sommige Engelse estuaria.
    Maar goed, stel dat eb en vloed aanleiding zijn geweest voor het woord zwalpen, wat zou dan de situatie geweest zijn? Ik denk niet dat ‘kolken’ dan de oerbetekenis is geweest.
    Maar de vraag hiernaar houdt wel ten nauwste verband met de noodzaak tot inschatting van de ouderdom van het woord:
    2 millennia, 4 millennia, 6 millennia?
    We kunnen hierbij ook nog andere woorden betrekken, die misschien – op enige afstand – verwant zijn, zoals het sterke ww. zwelgen. Ook dit is ws. wel non-IE, maar het kent, net als zwalpen, een “e-trap”, een “a-trap” en een “nultrap” (ik haal deze termen uit De Vaans tekst).
    Wat kunnen we hieruit concluderen t.a.v. de grammatica van de brontaal? Juist, dat die öök die trappen, die ablaut, kende, of toch iets wat er sterk op leek (je zou kunnen denken aan bij elkaar horende *e-trap, *o-trap en *u-trap).

    Deze theorie is het verst uitgewerkt in Boutkan & Siebinga 2004, OFED, waarin we ook enkele anlauters sw- aantreffen. De meeste daarvan noemen de auteurs “Germanic” (betekent: non-IE).

    Klaas Jac. Eigenhuis

    Beantwoorden
    • Klaas Jac. Eigenhuis zegt

      28 oktober 2017 om 11:19

      zwalpen en klotsen zijn dus synoniemen. En je hebt ook klutsen.
      Bij klutsen valt in Philippa &al. 2007: 86 de term “klanknabootsend”. In hoeverre is zwalpen klanknabootsend?

      Klaas Jac. Eigenhuis

      Beantwoorden
  4. msvandermeulen zegt

    28 oktober 2017 om 11:39

    Interessant, en toevallig net nadat ik het woord als vreemdganger beschreef. Ik sta open voor de etymologie van de andere vreemde woorden (fep? roof?) https://martenvandermeulen.com/2017/10/24/afgetrokken-denkbeeld-professor-vreemde-woorden-uit-1937/

    Beantwoorden
    • DirkJan zegt

      28 oktober 2017 om 15:52

      Ik denk dat er geen sprake van toeval was.

      Beantwoorden
  5. Klaas Jac. Eigenhuis zegt

    29 oktober 2017 om 10:17

    Bij woorden met skw- anlaut mag men niet de kw- anlauters buiten beschouwing laten. Als zodanig hebben we *kwel-p- : *kwol-p-, waarbij Grieks kólpos ‘zeeboezem, golf’ [Muller 1933: 434-435 i.v.]
    Grappig dat Anton het begrip estuarium aanvoerde!

    Klaas Jac. Eigenhuis

    Beantwoorden
    • Anton zegt

      29 oktober 2017 om 10:53

      Ik (en veel oudgermanen met mij) kon te weinig met “zwalpen” in een emmertje.

      Beantwoorden
      • Klaas Jac. Eigenhuis zegt

        29 oktober 2017 om 19:52

        Ja, precies. Het zwalpen en het golven zullen wel fenomenen uit het landschap zijn; een voornaam betekenisveld voor substraatwoorden.
        Als er hierbij geluiden in het spel zijn, zou je kunnen denken aan het fenomeen van de branding, hier in de Lage Landen, en aan het rumoer dat bewegend water kan maken, maar dan in meer bergachtige streken, zoals bijv. in Scandinavië.

        Klaas Jac. Eigenhuis

        Beantwoorden
    • Anton zegt

      31 oktober 2017 om 08:47

      Ik twijfel wel bij dit Gr. kólpos, dat in die afleiding polpos zou opleveren. Maar een formeel en semantisch verband met onze ‘holle zee’ is natuurlijk net zo mooi.

      Beantwoorden
  6. Klaas Jac. Eigenhuis zegt

    31 oktober 2017 om 11:46

    Je hebt gelijk, als je van de correctheid en volledigheid bij Beekes 1995: 110 uitgaat.
    Bij Beekes 1995: 62 lees je echter : “(Per-haps the labiovelar kw had already become k in Proto-Indo-European before u änd o.)”

    Het Hoogduits kent schwappen ‘wiebelen, plassen, zwalpen, klotsen’. Er is weinig overtuigingskracht voor nodig om aan te nemen dat ‘dit hetzelfde woord is’ als nl zwalpen. U snapt echter welke etymologische vraag hier nu op een dringend en door ons allen verbeid antwoord wacht!

    Klaas Jac. Eigenhuis

    Beantwoorden
    • Anton zegt

      31 oktober 2017 om 12:52

      Blijf gezond, Klaas!

      Aan Michiel de Vaan de vraag of de recente kritiek uit de Finse hoek op de postulaten H1, H2 en H3 niet een klein beetje hout snijdt? Ik moet na zoveel jaar nog bijkomen van Beekes opmerking “we werken met een model, of het reëel is geweest is eigenlijk niet zo relevant…iets er tussenin…”

      Beantwoorden
  7. Klaas Jac. Eigenhuis zegt

    31 oktober 2017 om 12:00

    Alvorens op de gestelde vraag in te gaan, hier wat Jan de Vries over Duits schwappen schrijft :

    https://books.google.nl/books?id=9_X44k9-3j8C&pg=PA911&lpg=PA911&dq=schwappen+etymologie&source=bl&ots=ZRN02Jq3jn&sig=WKCWCoL7H4KcaIVp1iyi8FzKKQ8&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwirwpDt2JrXAhVKDxoKHXkXBwEQ6AEIDzAC#v=onepage&q=schwappen%20etymologie&f=false

    KJE

    Beantwoorden
  8. Klaas Jac. Eigenhuis zegt

    31 oktober 2017 om 18:25

    et klotsen).

    Het Hoogduits, op de Noordzee ws. minderheidstaal,  is niet de aanleverende taal voor nl swalp(en). Nhd schwappen en Schwapp hebben als neven-vormen Schwappl en schwappeln, welke aansluiting bij een geleend nl swalpen en/of deens skvulpe doen vermoeden met eerst metathesis van l en p, daarna wegval van de -l, ten opzichte van het nl met een lichte betekenisverandering. Deze laatste is er niet of nauwelijks t.o.v. deens skvulpe over ‘über-schwappen’ (paß auf, sonst schwappt das Wasser über). De Duitse woorden lijken dus geen nieuwgevormde klankwoorden (zoals Wahrig zegt). De nhd woorden ontbreken in het mhd.

    Het mnd kent Swelch ‘Wasserwirbel, Strudel’, maar dat is niet met een -p.

    Het Deens kent dus

    skvulpe, zonder over (zie boven), met geluidsaspect : ‘(man hörte das Bächlein plätschern), (man hörte das Meer rauschen)’ [Kaper & Bork 1947: 290], ik denk denominatief bij deens Skvulp, Skvulpen ‘Plätschern, Rauschen, Wellenschlag’. Andere anlauters met skv- in deze serie noemen K&B niet, dus ook geen andere ablaut; geen skvalpe. Mijn noorse en zweedse wb.en noemen skvalpe resp. skvalpa wel, maar, zoals gezegd, bij Jan de Vries geen Oudnoordse anlauters skv- in dit woord (incl. ablauts). Aangezien er echter wel on skola ‘spoelen’ (met korte o) is opgenomen, moet de zoektocht naar voorganger in een fase vroeger wel haast in het Noordgermaans verricht worden, maar iedere reco in deze (Jan de Vries maakt “Germaans *skulan (met korte u) en *skwalan”, maar deze sluiten niet onmiddellijk aan en ook de oerbetekenis blijft onvermeld. M.i. moet men ook goed bedenken dat er weliswaar tussen 500 en 1000 n. Chr. weliswaar gevaren zal zijn op de Noordzee, maar dat internationale contacten, m.n. met de Vikingen, spaarzaam gebleven zullen zijn, waarvan het mnl. (en mnd, en ws. ook het oudfries) ontbreken van het woord getuigen. 

    Klaas Jac. Eigenhuis

    Beantwoorden
  9. Anton zegt

    31 oktober 2017 om 19:44

    [quote]M.i. moet men ook goed bedenken dat er weliswaar tussen 500 en 1000 n. Chr. weliswaar gevaren zal zijn op de Noordzee, maar dat internationale contacten, m.n. met de Vikingen, spaarzaam gebleven zullen zijn,
    [/quote]

    Maar de feiten wijzen toch echt anders uit. De inwoners van vooral Engeland, maar ook die in Frankrijk, Nederland, België, Friesland kregen regelmatig met Vikingen te maken.

    Het is maar een speels kwispelend woordje…plätschend, räuschend

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Paul Snoek • Een reus

Een reus kent zichzelf.
Hij zoekt een meisje zoet als een konijn
om weg te goochelen in en uit
de grote hoed van zijn hart.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d