• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De geur van graan dat bloeit en stuift

24 februari 2018 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (164)
Het Nederlandse sonnet bestaat 453 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Illustratie: Susanne van der Kleij

Het vers van Gorter

Het vers van Gorter heeft de geur van graan
dat bloeit en stuift: die reuk van hemels zoet
met erdoorheen het aardse evengoed:
dat zegt de tarwe en het brood al aan.

En koren geurt weer uit het brood vandaan.
Hij schreef vanuit die kringloop overvloed
– het waait ons uit de woorden tegemoet –
het vers dat in het zonlicht kan bestaan,

de volle dag trotseert. Het voedt als brood
en bloeit als koren, stuifmeelovertrild.
Het vers van Gorter: franke gulheid noodt

dat wie hier nadert toch de honger stilt
die hij verborg of nummer uit kon spreken.
Brood met de geur van graan. Gij moogt het breken.

(Ida Gerhardt, De ravenveer)

Uit oude psycholinguïstische experimenten weten we zo’n beetje hoe woorden in ons hoofd zijn opgeslagen: in netwerken. Ieder woord is verbonden aan ieder ander woord dat er in vorm of betekenis een beetje op lijkt. Wanneer je tegen iemand het woord vork zegt, kan hij daarna het woord lepel sneller herkennen dan het woord pekel; het is een kwestie van millieseconden, maar wel meetbaar. Dat geldt ook voor de vorm: wie net vork heeft gehoord, herkent vol sneller dan rijk. 

Op die manier kun je dus in een gedicht een woord oproepen dat je niet zegt, en ik heb het gevoel dat er zo in Het vers van Gorter iets verstopt zit: bloed.

Het woord zou natuurlijk rijmen op zoet, evengoed, overvloed tegemoet en het woord voedt (dat niet in een rijmpositie staat). Het zou bovendien bijna rijmen op brood en noodt. En dan lijkt het ook nog sterk op bloeit, dat twee maal voorkomt, aan het begin van het octaaf en aan het begin van het sextet. Het is dus letterlijk onmogelijk om dit gedicht te lezen zonder in ieder geval het woord bloed ergens in je achterhoofd te hebben oplichten.

Maar wat heeft dat met de betekenis van het gedicht te maken? Op het eerste gezicht niet veel – het beschrijft de ingewikkelde ‘kringloop’ van stuifmeel tot geurend brood, en vergelijkt die rijkdom met die van het werk van Herman Gorter. Alleen wordt aan het einde van het gedicht, in de laatste woorden, aan het geheel nog een Gerhardteske draai gegeven: “Gij moogt het breken” kun je niet anders lezen als een verwijzing naar de woorden die Jezus sprak tijdens het heilig avondmaal, en waarmee het brood tot zijn lichaam maakte. Het brood wordt daarmee ook het offeren van het lichaam van de dichter, ten behoeve van de schoonheid, de poëzie en het volk.

En daar komt dat bloed dan ook om de hoek druppelen. Want zoals het brood tijdens het avondmaal staat voor het lichaam, zo staat de wijn voor het bloed. Dat bloed dat het brood complementeert en volgens mij dus in dit gedicht ook stroomt.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, 20e eeuw, Herman Gorter, Ida Gerhardt, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Gerard van der Leeuw zegt

    24 februari 2018 om 08:31

    Brood op de wereld

    Naaldhout is droog als peper,
    als oostenwind in de neus.
    Brood op de akker is beter,
    het is door de wind gemalen,
    het is door de zon gebakken,
    het ligt op het ovale
    bord van de wereld.

    Ik wil bij de bossen niet leven,
    de scherpe smaak van de schoonheid
    brandt in de keel.
    Mijn dorst wil ik lessen die hevig
    tussen de wervels, tussen de regels
    roept om water, om bloed
    van lang overleden godinnen.

    Bossen, de groene golven,
    het witte berkenschuim,
    de dorst heeft mij bedolven,
    peper, zout en aluin.

    Maar nee, ik wil ook niet leven
    bij hartslag en vloed van de zee,
    de bijslaap zou gaan vervelen,
    schelpen kreeg ik voor kruim,
    weekdieren in mijn oren
    niet de gevederde woorden.

    Dit wil ik: zitten aan tafel,
    mijn ogen, mijn handen wassen
    in het licht van de haan
    en woorden als verse gewassen
    op linnen zien staan.

    Dit wil ik: ’s morgens opstaan
    en brood op de wereld zien staan.

    Guillaume van der Graft (1920)

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • De wenschen

Naauwlijks vraagt hy geld en goed,
Of hy zwemt in overvloed.
Straks begeert hy vrouwenmin:
Hy verzadigt zich daar in.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

In de juniavond was het dorp leeg,
uilen zoefden over,
iedere rieten pyramide zweeg.
 

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

15 juni 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

14 juni 2025

➔ Lees meer
14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1834 Jan ten Brink
sterfdag
2020 Hans Ekkel
➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d