• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Wat betekent ook?

4 oktober 2018 door Marc van Oostendorp 5 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Korte woorden zijn over het algemeen interessanter dan lange woorden. De betekenis van de laatste – hippopotamus. encyclopedie, belastingman – kun je over het algemeen opzoeken in een woordenboek, maar korte woorden hebben vaak allerlei veel moeilijker te vatten betekenisnuances.

Neem ook. Van Dale geeft acht verschillende betekenissen (‘bo­ven­dien, daar­en­bo­ven’, ‘even­zo, even­zeer’, ‘zelfs’, ‘dienovereenkomstig’), maar de lezer van het woordenboek krijgt het idee dat er dan toch allerlei nuances worden gemist. Bijvoorbeeld de zaken die Marlijn Meijer en Sophie Repp beschrijven in een recent artikel over ook.

Ze bespreken daarin dialoogjes als de volgende:

  • A: Peter ziet er slecht uit.
  • B: Hij is dan ook lang ziek geweest.

Je kunt hier ook niet weglaten uit B’s antwoord (‘Hij is dan lang ziek geweest’ of eventueel ‘Hij is lang ziek geweest’) zonder iets subtiels aan de betekenis te veranderen. B zegt dat hij eigenlijk wel had kunnen weten wat A zegt, omdat de observatie dat Peter er zo slecht uitziet volkomen logisch is gegeven het feit dat hij pas ziek is geweest. A hoeft die conclusie niet per se te hebben getrokken. A wist misschien niet eens van Peters ziekte.

Er is nóg een intrigerend gebruik van ook, zoals je kunt zien als je de volgende twee dialoogjes met elkaar vergelijkt:

  • A: Jan heeft kennelijk gisteren niet gewerkt.
  • B: Dat zou ook raar zijn geweest.
  • A: Jan heeft kennelijk gisteren niet gewerkt.
  • B: Dat zou raar zijn.

De vraag is nu: wat vindt B raar? In het eerste dialoogje vindt hij het raar om wel te werken, maar in het tweede dialoogje kan hij het zich niet goed voorstellen dat Jan niet zou hebben gewerkt.

Je kunt dit soort ook eigenlijk alleen gebruiken als reactie op een negatieve bewering, één waar een ontkenning in zit. Het antwoord met ook neemt dan die bewering zonder die ontkenning.

Het curieuze is dat het voltooid deelwoord geweest dat effect ook nog eens versterkt. “Dat zou ook raar zijn”, dan gaat het nog steeds over het wel werken, maar het is toch iets minder duidelijk. Ook en het voltooid deelwoord geven op de een of andere manier aan dat je het wil hebben over een andere wereld dan de onze. Jan heeft gisteren niet gewerkt, maar wij gaan de wereld evalueren waarin hij dat wel heeft gedaan. En die wereld vindt dat raar.

Probeer daar maar een woordenboekdefinitie van te maken.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: semantiek

Lees Interacties

Reacties

  1. DirkJan zegt

    4 oktober 2018 om 17:33

    A: Peter ziet er slecht uit.
    B: Hij is dan ook lang ziek geweest.

    In mijn Van Dale 14 zie ik onder 5a staan:

    _

    5a – om een gevolg aan te duiden meestal in verbinding met ‘dan’

    de bewijzen waren overtuigend, hij is dan ook gestraft

    _

    Je zou daaraan kunnen toevoegen dat het niet alleen om een gevolg kan gaan, maar ook om een oorzaak zoals in het gegeven dialoogje.

    _

    Het tweede voorbeeld vind ik ergens wel heel cryptisch:

    A: Jan heeft kennelijk gisteren niet gewerkt.
    B: Dat zou ook raar zijn geweest.

    Maar als je hier bij B ‘dan’ toevoegt, Dat zou dan ook raar zijn geweest, dan lijkt het weer
    op de oorzaak- of gevolg-definitie. Er is een reden waarom het ‘dan ook’ raar is als hij wel had
    gewerkt.

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      4 oktober 2018 om 20:14

      Ik denk niet dat het in het dialoogje dat ik aanhaal per se gaat om oorzaak en gevolg. Wel is er in het voorbeeld in 5a iets eigenaardigs aan de hand. Dat voorbeeld is:

      OORZAAK, dan ook GEVOLG

      Het eigenaardige is dat je oorzaak en gevolg ook kunt omdraaien:

      Hij is gestraft, de bewijzen waren dan ook overtuigend. (GEVOLG, dan ook OORZAAK)

      Normaal gesproken kan dit niet met dit soort verbindingswoorden. De volgende twee zinnen betekenen niet hetzelfde

      Zijn de bewijzen overtuigend, dan word je gestraft.
      Word je gestraft, dan zijn de bewijzen overtuigend.

      Beantwoorden
      • DirkJan zegt

        4 oktober 2018 om 22:01

        Ik had ook al bedacht dat je gevolg en oorzaak spiegelend aan elkaar kan koppelen. Van Dale weet dat misschien ook en hebben ze alleen gevolg genoemd en oorzaak weggelaten.

        Het blijft allemaal cryptisch als je het moet omschrijven en ik snap wel het verschil tussen de laatste opgevoerde voorbeelden met bewijzen en straf (ook om andere redenen kan je gestraft worden), maar in de kern en binnen de ‘waarheid’ van de tweede zin kan er toch ook sprake zijn van een oorzakelijk verband: iemand wordt alleen maar gestraft als de bewijzen overtuigend zijn geweest, ook als is dat misschien niet zo. Maar nogmaals ik vind dit allemaal mistige materie en snap de bedoeling van het artikel wel.

        Beantwoorden
        • DirkJan zegt

          4 oktober 2018 om 22:13

          Word je gestraft, de bewijzen zijn dan ook overtuigend.

          Hmm. Doet me nu denken aan die verwarrende raadsels met leugenaars en waarheidsprekers.

          Beantwoorden
    • Mient Adema zegt

      4 oktober 2018 om 20:40

      Naar mijn gevoel moet je bij “dan ook” twee zaken met elkaar vergelijken die een verklaring van elkaar geven. Het maakt niet uit of het om de oorzaak of het gevolg van dat andere element gaat, want je kunt “dan ook” in beide elementen kwijt.

      A. Peter ziet er slecht uit.
      B. Hij is dan ook lang ziek geweest

      A. Peter is lang ziek geweest.
      B. Hij ziet er dan ook slecht uit.

      Daarbij slaat in beide zinsparen het “dan” voor het gestelde in wat A zegt en het “ook” voor wat in zin B nieuw is. Er slecht uitzien en lang ziek geweest zijn hebben een causaal verband dat aangegeven wordt met ons “dan ook’

      Geparafraseerd zou het dan ook inhouden dat als iets onder bepaalde omstandigheden zo is het eveneens weleens zo kan zijn dat het op een bepaalde manier verklaard kan worden. Als mogelijkheid, niet als conditio sine qua non.

      Maar die analyse voelen we niet meer zo als we iets gewoon aannemelijk willen maken.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

W.L. Penning • Het monster

Doller dan ooit is ’t monster losgebroken,
En menschen worden wilde beesten;
Helsch viert het kwaad zijn gloriefeesten –
Tot de overmacht heeft rechtgesproken

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

HONDSDAGEN

Niet groen rijpt het gras dit jaar,
bomen dragen hun bladeren wit,
het licht is niet uit het veld
te slaan, de dag reikt aan
de dag, in dromen zoeken
de nachten onderdak.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1949 Jeroen Groenendijk
sterfdag
1963 Jan Naarding
2008 Rein Bloem
➔ Neerlandicikalender

Media

The form of the adjective in Dutch

The form of the adjective in Dutch

20 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

19 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d