• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Wat als betekent

18 januari 2019 door Marc van Oostendorp 6 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Het meest onontsluierde raadsel van alle onontsluierde raadselen van de taal is betekenis. ‘Een man loopt op straat’: wat betekent dat? Is het een plaatje van iemand in een straatbeeld? Verwijst het op de een of andere manier naar de werkelijkheid, zo ja, hoe? Wat komt er precies in je koppie als je zo’n zin hoort?

Het meeste succes hebben de taalkundigen die betekenis bestuderen, de semantici, bij de logische aspecten van betekenis: de betekenis van woorden als en en of, van iedereen en niemand: woorden waaraan iets te rekenen valt. En toch valt daar nog van alles aan te pluizen. Dat bewijst een recent artikel over het woord als van de Amsterdamse semantici Robert de Rooy en Katrun Schulz in het Journal of Logic, Language and Information.

Er is iets raars met de volgende zin, zeggen De Rooy en Schulz, en het is lastig om het daar niet eens mee te zijn:

  • Als het vandaag zonnig is, won Jan Ullrich de Tour de France in 1997.

Strikt logisch is er niets mis met die zin, vooral omdat het tweede deel van de zin waar is. Deze zin klopt dus, zelfs als het buiten regent. Toch klinkt die zin raar en dat komt waarschijnlijk door we geen causale relatie zien tussen het weer buiten en een sportbericht van lang geleden. Kennelijk is die causale relatie nodig.

We moeten zelfs voor onszelf de illusie kunnen ophouden dat de genoemde causale relatie de énige is. Een zin als de volgende is ook raar in een situatie dat iemand een willekeurige kaart uit een gewoon spel kaarten heeft gepakt en er in geen velden of wegen een goochelaar te vinden is:

  • Als dit een zwarte kaart is, dan is het een schoppen 9.

Je zegt bij zo’n zin niet: die is voor 1/52e waar. Je zegt: hij is raar. Of eventueel: er is toch een goochelaar in de buurt, want dan is er dus wél een causale relatie.

Er is trouwens ook nog een ander als. De Rooy en Schulz wijzen op paren zoals de volgende:

  • Als er vuur is, is er rook.
  • Als er rook is, is er vuur.
  • Als Jan nerveus is, rookt hij.
  • Als Jan rookt, is hij nerveus.

De eerste van deze paren is steeds de causale relatie zoals hier bedoelt: vuur veroorzaakt rook, en nervositeit leidt tot roken. De tweede zinnen van de paren zijn juist niet causaal (rook leidt niet tot vuur, en roken niet per se tot nervositeit) maar zijn misschien nog wel gebruikelijker. In dit geval is de relatie wat De Rooy en Schulz noemen een evidentiële: rook is een aanwijzing (evidentie) voor vuur, dat iemand rookt is een teken dat hij nerveus is. Dat is een heel ander soort logisch verband, maar je gebruikt er in allerlei talen dezelfde woorden voor.

Hoe zit dat? Wat zegt dat over de manier waarop de mens praat en denkt? Dat is voorlopig een raadsel.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: semantiek

Lees Interacties

Reacties

  1. Wouter van der Land zegt

    18 januari 2019 om 16:54

    Misschien verheldert het wanneer je de zinnen herschrijft met de formule ‘is een teken dat’. Dus: ‘Vuur is een teken dat er rook komt’ en ‘Rook is een teken dat er vuur is’; ‘De nervositeit van Jan is een teken dat hij gaat roken’ en ‘Het roken van Jan is een teken dat hij nerveus is’.

    Beantwoorden
    • Peter-Arno Coppen zegt

      18 januari 2019 om 18:05

      Het lijkt me eerder met gelijktijdigheid/correlatie te maken hebben, en pas in tweede instantie met dat teken-zijn. Dus je kunt ook parafraseren ‘Telkens als er vuur is, is er rook’ en andersom.

      Beantwoorden
      • Marc van Oostendorp zegt

        18 januari 2019 om 20:25

        Hier gaat dan mogelijk wel een rol spelen dat ik de voorbeelden uit het Engels heb vertaald. In het Nederlands kun je ‘als’ ongestraft vervangen door ‘wanneer’, maar in het Engels betekent ‘if’ volgens mij nooit ‘always when’.

        Beantwoorden
      • Henk Wolf zegt

        18 januari 2019 om 22:40

        In het artikel zelf wordt het voorbeeld genoemd van onweer en een lage barometerstand, die correleren (door een gemeenschappelijke oorzaak, namelijk een lage luchtdruk), maar die onderling geen causale relatie hebben.

        Ik moest echter denken aan ‘Als je Bassie ziet staan, dan komt Adriaan eraan’ en ‘Als je Jip ziet, dan zie je Janneke’. Daarbij is er wel sprake van correlatie, maar volgens mij niet van causaliteit, ook niet op de indirecte manier van het barometervoorbeeld.

        Ik wist ook niet of het Engelse ‘if’ daar hetzelfde kan doen als het Nederlandse ‘als’, dus ik heb even gegoogeld op “if you see * far away”. Dat levert een handjevol internetvoorbeelden op (al moet ik er natuurlijk rekening mee houden dat de schrijvers niet per se moedertaalsprekers hoeven te zijn).

        Een paar gevonden voorbeelden:

        They do everything together and if you see Dice, Dixie is never far away.

        I’m usually pretty blunt, but if you see my comments, I’m never far off.

        “If you can see the northern lights,you’re never far from home.”

        Beantwoorden
  2. Anton zegt

    19 januari 2019 om 00:39

    Als ik het wel heb dan

    speelt ons limbisch systeem ons hier parten.

    Brokstukjes. Om te verteren. Of een strategie op te bouwen. Want: er is nu hoop op groot proffijt.

    Een verwarrende interactie met onze logica.

    Beantwoorden
  3. Manfred zegt

    19 januari 2019 om 01:05

    “De tweede zinnen van de paren zijn juist niet causaal (rook leidt niet tot vuur, en roken niet per se tot nervositeit) maar zijn misschien nog wel gebruikelijker.”

    Nee, de gebruikelijke zin luidt ‘waar rook is, is vuur’.
    Waar is niet hetzelfde als als.
    Letterlijk is het trouwens fout, rook maken kan op verschillende manieren, daar is niet per se vuur voor nodig.

    Het klopt alleen in de vorm ‘waar rook is, is rook’.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

E. du Perron • Reisverhaal

De ander, die dikwijls sprak over de dood,
roemde de natuur, doorzocht alle hoeken,
en ademde diep; de een las in boeken
gedachten van derden, zijn dagelijks brood.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Als in de verte de zee zich verliefd toont,
heldere golven steeds nemen elkaar,
denk ik vol spijt aan het plein waar mijn lief woont:
zeeheldenbuurt waar geen viking meer vaart.

Bron: datering: 1948-1955; postuum gepubliceerd, in Tijdrovertje, 1992

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

20 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1920 Sonja Witstein
sterfdag
1997 Herman de Coninck
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d