• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Zo’n kat wil ik

7 januari 2019 door Marc van Oostendorp Reageer

Door Marc van Oostendorp

De leer van de woordsoorten is een puzzel waar de mensheid al eeuwen mee bezig is, en waar nog steeds niet alle stukjes passen. Ja, de meeste talen hebben werkwoorden en zelfstandig naamwoorden. Veel talen hebben ook nog bijvoeglijk naamwoorden en voorzetsels. Maar verder? En hoe weten we eigenlijk dat pakweg le en la in het Frans tot dezelfde woordsoort behoren als de en het in het Nederlands, gegeven dat we ze niet op precies dezelfde manier gebruiken.

In een gloednieuw artikel in Language Sciences behandelen Johan van der Auwera en Kalyanamalini Sahoo woorden zoals zulk en zo’n  in het Nederlands, such in het Engels en tel in het Frans. Ze stellen een nieuwe classificatie voor: die van de demonstratieve similatieven.

Van der Auwera en Sahoo wijzen erop dat je met zulk en zo’n iets bijzonders doet: je creëert tijdelijk een nieuwe categorie. Iemand wijst op een kat en roept uit:

  • Zo’n kat wil ik! 
  • (of, ouderwetser): Zulk een kat begeer ik!

Dan bedoelt die persoon niet dat hij een siamees of een langhaar wil, bestaande categorieën van katten, maar hij creëert ter plekke een categorie: katten die op deze kat lijken. Stel dat de kat in kwestie groene stippen op zijn vacht heeft, zeggen Van der Auwera en Sahoo, dan bedoel je waarschijnlijk: een kat met groene stippen.

(Een van de aantrekkelijke kanten van het vak van taalwetenschapper, dat te vaak onderbelicht blijft, is dat je alle ruimte hebt voor je absurdisme in de voorbeelden die je geeft.)

Het maken van zo’n categorie, dat is het similatieve (similare betekent in het Latijn: gelijken op). De term is demonstratief omdat je vervolgens meteen op die categorie wijst.

Je kunt de waarde van die term similatieve demonstratief goed zien, zeggen Van der Auwera en Sahoo, als je kijkt naar talen als het Latijn en het Sanskrit. In het Latijn is de vertaling van zulk: talis. Maar dat talis past heel mooi in een tabel van zogeheten correlatieven:

Aanwijzende woorden zoals dat of zo groot beginnen in het Latijn met een t of met een klinker; vragende en betrekkelijke voornaamwoorden zoals wat of hoe groot met qu-, en zovoort. Woorden die identiteit uitdrukken zoals hij en wie eindigen op –is, woorden die een hoeveelheid uitdrukken zoals zo groot en hoe groot, eindigen op –antus, enzovoort. Wat wil nu het geval: talis begint net als andere aanwijzende (‘demonstratieve’) woorden met een t en eindigt net als andere woorden die over categorieën gaan (similatief) op –alis.

In het Nederlands, het Engels en het Frans zijn die tabellen in de loop der tijd kapot gegaan, woorden passen er niet meer zo mooi in. We hebben natuurlijk nog wel een vraagvorm van zulk, maar dat is niet welk (‘welk boek’ betekent niet ‘wat voor soort boek’), maar wat voor. Omgekeerd is de aanwijzende vorm van Wat voor boek natuurlijk (en helaas) niet dat voor boek. Indefiniete vormen moeten het helemaal met een omschrijving doen (‘een of ander soort boek’).

Toch zegt die vorm niet zoveel. Het Nederlandse zulk (en zo’n) is echt een tegenhanger van talis en kan daarom het beste genoemd worden naar de plaats in de correlatieventabel die het inneemt in het Latijn: de demonstratieve similatief. De week begint al goed, met een nieuwe woordsoort!

 

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: syntaxis, woordsoorten

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d