• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Worden kranten echt steeds eenvoudiger en romans niet?

10 februari 2019 door Marc van Oostendorp 9 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Het is altijd leuk om mensen terecht te wijzen die denken dat vroeger alles beter was: dat het bruinbrood een vollere smaak had, dat iedere gymnasiast nog moeiteloos de eerste honderd regels van de Ilias kon citeren, dat de ramen in een Nederlandse straat nog iedere week blinkten van het zeepsop.

Er ging dan ook een kreet van vreugde door de lokalen van Neerlandistiek toen het nieuwste nummer van ons veel oudere zusje, TNTL, op de mat lag, want daarin stond een artikel met de titel Zijn romans en kranten sinds 1950 eenvoudiger geworden? En iedereen weet wat zo’n vraag betekent: nee, natuurlijk zijn ze niet eenvoudiger geworden. “Hun conclusie”, vatte Ewoud Sanders onlangs samen in zijn taalrubriek in NRC: “het taalgebruik is niet versimpeld”. Ook het Engelstalige abstract van het artikel doet die bewering: “the language of the novels did not change substantially”.

Maar er lijken mij redenen om wat voorzichtiger te zijn.

Versimpeling

Het artikel begint met een aantal citaten van min of meer vooraanstaande critici en schrijvers die opmerken dat de taal van de literatuur juist wel versimpeld is. Vervolgens introduceren de auteurs een meetinstrument, een computerprogramma dat bepaalde eigenschappen van de tekst kan meten, zoals welke woorden er hoe vaak in voorkomen, hoe lang de zinnen zijn, enzovoort.

Dat meetinstrument vindt weinig verschillen tussen recente en iets oudere literatuur (uit de jaren vijftig). In kranten vind je in dezelfde periode wel een vereenvoudiging, en bovendien zijn kranten consistent complexer dan romans. Volgens dit meetinstrument.

De conclusie van de auteurs: ons meetinstrument heeft gelijk en de klachten van die schrijvers en critici hebben “misschien meer te maken met ergernis over een vernauwende thematische horizon in de Nederlandse literatuur dan met een versimpeling van het taalgebruik.”

Franse wijn

Ja, misschien. Maar er is geen logische reden om die conclusie te trekken. Je kunt in zo’n geval als dit namelijk altijd zeggen: misschien hebben die schrijvers wel gelijk en deugt het meetinstrument niet. Dat kranten hoger scoren dan literatuur is daar ook al een aanwijzing voor: dat gaat in tegen het gevoel van heel veel mensen.

Dan is de vraag of dat instrument dus inderdaad complexiteit meet zoals mensen die ervaren, of dat het iets anders meet dat er eigenlijk niet zo toe doet.

Het bezwaar is niet de statistiek niet klopt, of zelfs dat de methode onzinnig is, maar de kans is nu eenmaal altijd aanwezig dat je tijdens het meten naar andere dingen kijkt dan de mensen die een oordeel velden. Stel een aantal wijnkenners zegt dat de kwaliteit van Franse wijnen de afgelopen vijftig jaar achteruit is gegaan. Je gaat aan het meten, en meet zuurgraad van een aantal wijnen en vindt weinig verschil. Is de conclusie dat die wijnkenners het hebben over ‘een vernauwende thematische horizon in de Franse wijn’?

Beeldspraak

Zo valt me op dat mensen het, zelfs in de citaten die de auteurs van het artikel in TNTL aanhalen, hebben over archaïsche woorden. Het computerprogramma kijkt echter niet naar archaïsch, maar naar frequent. Het is niet zo gek dat dit criterium in de krant hoog scoort, en hoger dan in romans, want daar staan een heleboel eendagsvliegen in, die ook helemaal niet lastig zijn (gelegenheidssamenstellingen zoals PVV-moslim) al zijn ze laag frequent. Dat is iets anders dan dat de woorden archaïsch of literair zijn.

Zoiets geldt ook op een macroniveau. Je kunt je voorstellen dat literatuur lastiger te lezen is omdat het gaat over allerlei ingewikkelde en niet-alledaagse dingen, maar de stand-in daarvoor is in dit onderzoek als ik het goed zie de mate van ‘abstractheid’ van de gebruikte woorden. Dat lijkt me niet juist, vooral niet als je die abstractheid op woordniveau gaat meten. Een kenmerk van literatuur is bijvoorbeeld ook dat allerlei concrete dingen worden genoemd die op een bepaalde manier verwijzen naar algemenere waarheden: beeldspraak, die niet te meten valt.

Opschorten

Je kunt je met andere woorden afvragen of literatuur niet té ingewikkeld is voor dit meetinstrument. Op zijn minst hadden de onderzoekers in hun artikel plausibel moeten maken waarom al die mensen het idee hebben dat het ingewikkelder wordt wanneer dit volgens hen kennelijk niet klopt. Je kunt dat oordeel niet zomaar wegzetten als het feitelijk het enige is waarop je je meetinstrument kunt ijken. De aangehaalde schrijvers lijken me niet allemaal zo onnozel dat ze stijl zouden verwarren met thematiek.

Een veel betere manier om de onderzoeksvraag te beoordelen had mij geleken: mensen anoniem stukjes voorleggen uit verschillende tijden met naar de eenentwintigste eeuw genormaliseerde spelling en dan aan die proefpersonen vragen: hoe ingewikkeld vindt u dit? Op basis daarvan had dan het meetinstrument geijkt kunnen worden voor literaire smaak, ongeveer zoals gebeurd is in het project ‘The Riddle of Literary Quality‘, waarnaar eigenaardig genoeg in dit artikel helemaal niet wordt verwezen.

Hoe leuk het is om te denken dat de wereld nooit slechter wordt en onze boeken niet minder literair, voorlopig moeten we die conclusie nog maar even opschorten.

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: digital humanities, letterkunde, stijl

Lees Interacties

Reacties

  1. gnjager zegt

    11 februari 2019 om 08:59

    Tja, ‘blinkten’ is hoogstens (net als ‘hoogstens’) een germanisme.

    Beantwoorden
    • Weia Reinboud zegt

      11 februari 2019 om 11:57

      ‘Blinkten’ is met zekerheid eenvoudiger.

      Beantwoorden
      • gnjager zegt

        11 februari 2019 om 14:57

        Geen argument.

        Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      11 februari 2019 om 13:15

      ‘Blinkten’ is een vorm die al zeker sinds de zeventiende eeuw in het Nederlands voorkomt, ook bij vooraanstaande schrijvers schrijvers. De stijlgids van Neerlandistiek vermeldt heel duidelijk: wat goed genoeg is voor de Nederlandse taalgebruiker, is goed genoeg voor Neerlandistiek.

      Beantwoorden
      • Weia Reinboud zegt

        11 februari 2019 om 13:26

        Ik persoonlijk ken ‘blinkte’ niet. Ik lees ook geen 16e-eeuws, over het algemeen.

        Beantwoorden
        • gnjager zegt

          11 februari 2019 om 14:58

          Ziedaar.

          Beantwoorden
          • Marc van Oostendorp zegt

            11 februari 2019 om 15:52

            De bewijslast ligt geheel aan uw kant, dat beseft u hopelijk. Mij lijkt het feit dat ik een woord gebruik, genoeg bewijs dat het dus goed Nederlands is, want ik ben een spreker van het Nederlands, mijn hele leven lang al.

            Beantwoorden
            • Weia Reinboud zegt

              11 februari 2019 om 15:56

              Laat ik de zaak omkeren: in mijn spraak is het ‘blonk’, in het Oostendorps ‘blinkte’ of zowel ‘blonk’ als ‘blinkte’?

              Beantwoorden
              • gnjager zegt

                11 februari 2019 om 16:16

                Ik ben 32 jaar langer een gebruiker van correct Nederlandse taal en denk dat ik bluf kan onderkennen waar die zich voordoet.

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jacob Winkler Prins • Volle maan

Visschermeisjes waden langzaam mee:
Voeten scheemren onder donkere rokken
En weerspieglen in de blanke ree!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

NON VOYAGE

Het vermoeiende van reizen is het verdringen van het meemaken.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
10 oktober 2025: De dag van de biografie 

10 oktober 2025: De dag van de biografie 

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1962 Joseph Endepols
➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d