• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Terwijl het muziekje speelde, tekende het clowntje een ster

8 mei 2019 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Door Marc van Oostendorp

Er klinkt circusmuziek. Een clowntje komt op en doet verwoede pogingen een pot te sluiten. Voor de pot dicht is, houdt het muziekje op.

Is nu de volgende zin een correcte beschrijving van deze situatie:

  • Terwijl het muziekje speelde, sloot het clowntje de pot.

Volwassen moedertaalsprekers van het Nederlands zeggen van niet. ‘Het clowntje sloot de pot’ is alleen juist als de pot na afloop van het optreden van het clowntje gesloten is. Sluiten is, in taalkundig jargon, ’telisch’, gericht op een doel (telos in het Griek). Als dat doel niet wordt gehaald, is er niet echt gesloten.

Teliciteit

Niet alle werkwoorden zijn telisch. Wandelen heeft bijvoorbeeld geen duidelijk eindpunt. Het maakt niet uit hoe lang een clowntje wandelt tijdens een muziekje, na afloop kun je altijd zeggen dat hij wandelde. Er zijn overigens wel manieren om zo’n werkwoord niet-telisch te gebruiken. Je kunt bijvoorbeeld zeggen ‘het clowntje was de pot aan het sluiten’. Dat is ook waar als de pot nooit dicht komt.

In een mooi overzichtsartikel bespreekt een internationale groep onderzoekers (waaronder de Groningse Angeliek van Hout) het soort problemen dat kinderen hebben met teliciteit. Lang niet alle vijfjarigen blijken bijvoorbeeld te beseffen dat de bovenstaande zin niet past. Dat geldt niet alleen voor het Nederlands, maar ook voor een groot aantal andere talen.

Alle vijf de punten

Nog veel groter worden de problemen voor de vijfjarigen als we de situatie een beetje veranderen. Het clowntje probeert nu niet een pot te sluiten maar tekent vier punten van een vijfpuntige ster:

  • Terwijl het muziekje speelde, tekende het clowntje een ster.

Hier blijken veel meer kinderen (zij het nog steeds een kleine minderheid) te menen dat deze zin best adequaat is, terwijl volwassenen deze beschrijving normaliter ook niet accepteren.

Wat is het verschil? Bij een gezegde als ‘een ster tekenen’ omvat het werkwoord een aantal stappen: je doet eerst dit, dan dat, en aan het eind heb je iets getekend. Het lijdend voorwerp fungeert daarbij als een maat: een ster heeft een aantal onderdelen, om een ster te tekenen moet je ieder van die onderdelen – alle vijf de punten – tekenen.

Eindpunt

Bij ‘de pot sluiten’ geldt dat allemaal niet. Iets sluiten beschouwen we als iets instantaans. Je moet misschien allerlei handelingen verrichten (flink draaien) om zover te komen, maar het eigenlijke sluiten heeft, in ieder geval in de taal, geen duur. En het lijdend voorwerp, de pot, is zeker geen maat waaraan we verschillende stappen van het sluiten kunnen afmeten.

Het punt is dus: een pot is gesloten of dicht, er is geen tussenweg, maar een ster kun je wel min of meer tekenen. In die zin is ‘zij tekende een ster’ dus ook echt moeilijker te beoordelen.

Om als kind met dit soort zinnen te leren omgaan, moet je dus enorm veel kunnen. Je moet begrijpen dat sommige werkwoorden een eindpunt veronderstellen in de tijd en andere niet, en dat dit van belang is bij begrip van die werkwoorden. Maar je moet ook begrijpen wanneer dat eindpunt nu precies bereikt is.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: aspect, semantiek, taalverwerving

Lees Interacties

Reacties

  1. Peter Nieuwenhuijsen zegt

    8 mei 2019 om 12:34

    Kun je wel zeggen: ‘Terwijl het muziekje speelde, was het clowntje een ster aan het tekenen’? Dit lijkt me een prima zin. En het lijkt me ook niet heel bijzonder om als alternatieve formuklering hiervoor te gebruiken: ‘Terwijl het muziekje speelde, tekende het clowntje een ster.’
    Volgende stap: clowntjes doen vaak rare dingen. Terwijl u en ik potjes zonder veel omhaal binnen een seconde dichtdraaien (sluiten), wil een clowntje er nog wel eens een hele operatie van maken, met het oogmerk ons te laten lachen. En dan geldt wat voor ‘een ster tekenen’ geldt, ook voor ‘een potje sluiten’.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jacob Winkler Prins • Volle maan

Visschermeisjes waden langzaam mee:
Voeten scheemren onder donkere rokken
En weerspieglen in de blanke ree!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

NON VOYAGE

Het vermoeiende van reizen is het verdringen van het meemaken.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
10 oktober 2025: De dag van de biografie 

10 oktober 2025: De dag van de biografie 

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1962 Joseph Endepols
➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d