Door Jona Lendering
Foto: Jona Lendering
Om redenen die u morgen zult begrijpen, ben ik eens gaan turven of de dromedaris in het Nederlands aan het uitsterven is. Ik heb namelijk al jaren de indruk (en blogde daar al over) dat steeds meer mensen het normaal vinden een eenbulter aan te duiden als kameel, hoewel dat een totaal ander dier is, en niet alleen door het dubbele bultenaantal. De dromedaris leeft in het hete Syrië terwijl de kameel is gebouwd op de koude van Centraal-Azië. Meer hier. In mijn herinnering – opa spreekt – werd het onderscheid vroeger veel preciezer gemaakt. Niemand zou toen hebben gezegd dat het normaal is een dromedaris een kameel te noemen.
Maar goed, dat is slechts mijn indruk. Hoe weet je zeker of die indruk klopt? Ooit zou het uitzoeken eindeloos veel werk hebben gekost maar tegenwoordig zijn er allerlei digitale databanken en doe je het in een paar minuten. Ik heb het eerst geprobeerd bij Nederlab, wat beslist het leukste speeltje is in de taaltuin, maar dat bleek nog niet alle kranten van na 1900 te hebben, terwijl ik die het liefste had. Delpher bood uitkomst, het enorme archief van gedigitaliseerde kranten in de Nationale Bibliotheek.
Ik heb het mezelf niet al te ingewikkeld gemaakt en me beperkt tot de dromedarissen en kamelen sinds 1960 en voor 2000. Daarmee heb ik de periode in het vizier van mijn jeugdherinneringen tot en met het einde van de gedigitaliseerde krantenreeks. Ik heb gezocht op woordvarianten en per decennium, en heb niet gekeken of “dromedaris” misschien verwees naar een stadspoort, en evenmin naar “kameel” als afkorting van “scheepskameel”. Hier zijn de resultaten.
In de tweede kolom het aantal dromedarissen dat de krantenkolommen haalde, in de derde kolom de kamelen. Omdat niet in elk decennium evenveel krantenpagina’s zijn geproduceerd, kunnen we geen absolute getallen gebruiken maar neem ik in de vierde kolom het aantal dromedarissen per kameel. Dat loopt dus van ruim 36% terug naar ruim 12%. In grafiek:
Voor zover ik weet zijn er geen massale kamelenziektes geweest waardoor de tweebulters opvallend veel meer in het nieuws zijn gekomen. Ik heb gepiekerd of er andere vertekenende factoren zijn, maar die kan ik niet verzinnen. De enige verklaring die ik kan bedenken, is dat we er veel meer Engelse media bij hebben gekregen, waarin beide diersoorten camel heten. Misschien speelt eveneens mee dat er in onze contreien meer mensen zijn wier ouders Arabisch spreken. In die taal duidt jamal ook op beide dieren, maar ik denk dat Engelse invloed belangrijker is.
Als dit klopt – en eerlijk gezegd heb ik het idee van wel – dan zien we hier dat cultuurcontacten niet per se een verrijking zijn. Onder invloed van de wereldtaal Engels verliest het Nederlands een mogelijkheid een nuancering aan te brengen. Mij zul je niet snel horen spreken over taalverloedering, want taal verandert nu eenmaal voortdurend, maar hier heb ik toch zeg maar iets van hè.
Dit stuk verscheen eerder op de Mainzer Beobachter. Met dank aan Ewoud Sanders.
U zou best gelijk kunnen hebben, maar ik mis een kwalitatieve analyse of in veel gevallen de laatste decennia ook daadwerkelijk dromedarissen kamelen worden genoemd. Misschien zijn dromedarissen minder in het nieuws en kamelen meer.
Dacht ik nog aan een aanvullende steekproef. Ik heb gegoogeld op afbeeldingen met het woord ‘kameel’. Er komen ook dromedarissen naar boven, maar overwegend toch de tweebultige kameel. Maar ik weet niet of die verwarring groter is dan vroeger.
https://tinyurl.com/y3z7wxm7
Zoals ik ook bij de originele blogpost schreef: ik denk niet dat dit per se door het Engels komt, maar dat er eerder sprake is van een algemeen verlies aan nuance. Overigens lijkt dat in het Engels al eerder te hebben doorgezet.
Ik werd nu toch benieuwd naar die kamelenziektes, maar het gekke is: op de Engelstalige Google Books lijkt er sowieso minder over kamelen te worden gepraat sinds de jaren ’30 van de vorige eeuw. Waarom dat zo is weet ik niet: misschien is er wel sprake van een algemene desinteresse in dit dier (of het dierenrijk)? Zie hier: http://bit.do/e4osR
In door mij geraadpleegde Engelstalige woordenboeken (inclusief mijn Webster’s) mag een ‘camel’ ofwel één dan wel twee bulten hebben.
‘Dromedaris’ is moeilijker te spellen dan ‘kameel’, in zowel enkel- als meervoud. Mogelijk verklaart dat wat.
Wat je van statistieken al niet kunt leren. Ik moet zeggen, dat deze cijfers mij verbaasden, want sinds ik als kleuter naar Artis ging, weet ik dat een ‘drommeldaris’ één bult heeft en een kameel twee. Dan ga je er automatisch van uit, dat iedereen dat weet. Denk ik. Maar cijfers liegen niet.
Ik heb een andere theorie. Die is niet zo heel fijn en ik hoop van harte dat ik ongelijk heb. Vooruit dan maar. Kamelen worden vaak negatief geassocieerd met Arabieren. Mensen die het islamitische geloof aanhangen worden dan al gauw ‘Arabieren’ genoemd. Mensen met een bedenkelijk wereldbeeld schelden islamieten uit voor ‘kamelenneuker’. Voor Marokkanen is het scheldwoord ‘kamelenbultrukker’ bedacht.
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/kamelenneuker
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/kamelenbultrukker
Al vanaf pakweg de jaren zeventig kwam de islamitische wereld in een kwaad daglicht te staan, met name door terroristische aanslagen van onder de PLO-vlag operende extreme bewegingen en later Hamas.
De cijfers die Jona Lendering presenteert lopen tot de jaren negentig. Sinds die tijd is er oorlog gevoerd in Irak en Afghanistan, en zitten we met Al Qaeda, IS, de aanslagen op de twin towers, de moord op Theo van Gogh… Het beeld is er in de loop der jaren niet beter op geworden, laat staan de nuance onder het brede publiek, mede onder invloed van bedenkelijke populistische politici, die menen te zeggen wat het publiek denkt. In de jaren tachtig vertolkte Hans Janmaat nog de stem van ‘de zwijgende meerderheid’, maar hij is in zijn discriminerende uitingen allang naar de kroon gestoken. Ons ’tolerante’ Nederland kent vervelende racistische trekjes. Het zou me niet verbazen als die trend verder doorzet en de negatieve connotatie tot op heden doorwerkt waardoor de dromedaris langzaam uit het collectieve bewustzijn wordt verdrongen door de kameel…
Het probleem is al heeeeel oud. De Latijnse naam van een dromedaris is: Camelus dromedarius!
En: ongeveer een jaar geleden op Meander:
een dromedaris keek bijna scheel
humor werd het mooie dier te veel
flauwe grappen waren de schuld
het beestje lachte zich een bult
zo werd de dromedaris kameel
Fascinerend. Zo te zien is de dromedaris/dromedaire/dromedary in het Nederlands, Frans, Engels traditioneel een soort kameel, naast de andere soorten. We hebben ook de woorden loopkameel en schaapkameel voor dromedaris en lama. Kennelijk is er in Nederland een traditie onstaan om te zeggen dat je geen kameel tegen een dromedaris mag zeggen. Dat deze traditie verwatert, lijkt me juist meer nuance mogelijk maken. Je kunt een dromedaris bij zijn specifieke naam, maar ook bij de overkoepelende naam noemen. Nu doen we of de dieren ongerelateerd zijn.
Dromedarissen en andere kamelen kunnen vruchtbare nakomelingen krijgen. Biologisch gezien zijn ze dus zelfs sterk verwant.
Belangrijk punt, vruchtbaarheid en nut van hybriden.
Pardon, het gaat hier om de taalkundige kant. Daarom: Trampeltier komt van dromedarius.
EN NOG EEN, VAN KEES STIP:
Op een dromedaris
Een dromedaris uit Roermond
liep met haar zoon in Artis rond.
Bij de kameel bleef ’t jochie staan
en keek hem hél opvallend aan.
Zijn ma zei boos: “Kijk voor je, Jan.
Hij heeft een bult, de arme man.”