Gerrit Bloothooft
Het wetenschapsmuseum NEMO in Amsterdam heeft recent de nieuwe expositieruimte Humania ingericht. Die is speciaal gericht op het ontstaan, het heden, en de toekomst van de mens: ik was, ik ben, ik word. De rol van zintuigen, psychologie in allerlei boeiende interactieve testjes, en sociologie staat centraal. Voor het sociolinguistisch aspect van afkomst is mij gevraagd om een wand aan de keuze van voornamen te besteden. Wat zegt je voornaam over je? Op de wand staan 1632 van de meest voorkomende voornamen van de jeugd zodanig gegroepeerd dat namen van broertjes en zusjes zo dicht mogelijk bij elkaar te vinden zijn. Ouders kiezen vaak voor hetzelfde type naam voor hun kinderen, van traditioneel Nederlandse namen, Arabische namen, Friese namen, tot Engelse namen op -y. De naamgroepen die daaruit af te leiden zijn zeggen iets over de voorkeuren van de ouders: hun gevoeligheid van traditie of juist niet, en hun opleidingsniveau.
Jonge bezoekers en hun ouders zoeken naar hun voornaam op de wand en dat moet voor meer dan 80% van hen lukken. De namen staan op kaartjes die uit de wand steken. En mocht je je voornaam niet vinden dan kun je zelf een kaartje in de wand steken waarop je je eigen naam schrijft. Je moet wel een beetje door hebben hoe de namen op de wand gegroepeerd staan – het is dan wel goed dat er begeleiders zijn die dat uitleggen.
De naamgroepen zijn (met voorbeeld van jongen en meisje) :
Het is wel jammer dat de ontwerpers de relaties tussen de naamgroepen en opleidingsniveau van de ouders en wel of niet traditioneel denken grotendeels hebben losgelaten, en dat de aanvullende naamfeitjes erg klein gedrukt zijn. Maar het is mooi dat de talrijke bezoekers aan NEMO de komende 10 jaar even gaan nadenken over wat hun voornaam eigenlijk aan anderen vertelt.
Foto’s: NEMO – DigiDaan
Zelf ben ik geboren toen er al schrijfmachines bestonden. Mij oudtante, die in 1875 werd geboren, bestond tot voor kort nog in de (geschreven) archieven, maar blijkt nu verdwenen. Zij heette GOUDA, een naam die regelmatig voorkwam in joodse families als nederlands equivalent van het jiddische GOLDA. Ik doe mijn best om de nederlandse wereld erop te wijzen dat het onderscheid tussen ‘n’ en ‘u’ in (nederlands) handschrift vaak niet duidelijk is, maar het is vechten tegen de bierkaai!
De naam komt dus ook niet voor in het schema van Naamkunde.
Gouda komt met deze verklaring voor in de voornamenbank: http://www.meertens.knaw.nl/nvb/populariteit/naam/Gouda, dus zal niet vergeten worden.
Namen zeggen vooral heel wéinig over de dragers ervan. Als twee mannen Willem heten, kunnen het compleet verschillende mannen zijn. Daarom benadruk ik links en rechts dat namen (bijna) geen betekenis hebben en dat met het veel gebruikte ‘Wat betekent die naam?’ gedoeld wordt op de etymologie ervan.
Namen zeggen vooral iets over de ouders. Ik denk dat velen intuïtief een beeld hebben bij ouders die voor hun kind de naam Geesje, Hielke, Emilie, Ahmed of Kelly kiezen, want dat duidt het ‘nest’ aan. En als iemand Ingrid heet, zoals onze minister, dan weet je dat die kansrijk de 50 gepasseerd is en ouders heeft die al vroeg de vernoemingstraditie hebben losgelaten. Een voornaam heeft wel degelijk iets te vertellen en heeft (in niet-etymologische zin) zeker betekenis, ook al moet je dat met een statistische slag om de arm nemen.
Alles volledig akkoord, maar waar het mij om gaat, is dat op dit terrein vaak de hoofdzaak uit het oog verloren wordt. En die is: het feit dat ze allemaal Willem heten, betekent niet dat Drees, Holleeder, De Kooning en de koning iets anders met elkaar gemeen hebben dan alleen die naam. En dat terwijl vier voorwerpen die we allemaal ‘fiets’ noemen, dat wel hebben. Wat ik dus wil zeggen, is dat op dit terrein de bijzaken worden uitvergroot, terwijl je de hoofdzaak eigenlijk nooit hoort: namen hebben (bijna) geen betekenis.
Willem is geen goed voorbeeld. Het is een traditionele vernoemingsnaam uit de tijd dat de meeste voornamen inderdaad weinig sociaal indicatief waren, dwz ruwweg voor 1970. Alhoewel de naam veel minder werd gegeven in katholiek Nederland dat voor Wilhelmus koos. Zodra voornamen niet meer op basis van vernoeming naar familie door ouders worden gekozen, komt mode in het spel en zijn de tijd waarin de naam gegeven wordt en de sociaal-culturele (opleidingsniveau) en taalachtergrond van ouders een factor van belang. Dat is wat dragers van een modenaam kansrijk gemeenschappelijk hebben.
@Peter Nieuwenhuijsen: je wordt imho juist doodgegooid met het voorooordeel dat namen weinig betekenis hebben, dakzij Shakespearse ‘what’s in a name?’. Maar van iemand die ‘Mohammed’ heet, kun je aannemen dat het een mannelijk persoon is met islamitische ouders die zeer wel mogelijk zelf ook moslim is en de oudste jongen in het gezin. Verder roepen bekende persoonsnamen net als namen van voorwerpen associaties op.Bij ‘Ruud Hermans’ vorm je zonder de persoon gezien te hebben een bepaald beeld. Dat moet o.a. komen van bekende dragers als Ruud van Nistelrooij, Ruud Lubbers, Ruud Krol, Ruud Gullit, Ruud uit Big Brother, Ruud de Wild, WF Hermans, Mathieu Hermans, Margriet Hermans, plus de ruuden en hermansen uit je persoonlijke kennisenkring. Het is moeilijk om daar een samenhangend object mee te vormen, maar je probeert het wel.
Dat dat beeld helemaal klopt met de werkelijkheid is niet noodzakelijk.
Dat namen betekenis hebben, blijkt ook uit aanpassingen op latere leeftijd. Iemand die ‘Fred’ verandert in ‘Alfred’ wil zich onderscheiden als meer serieus. Toen Petra Brinkhorst trouwde met een prins koos ze voor haar tweede naam Laurentien. Dat kun je alleen maar verklaren uit sterke associaties die mensen bij ‘Petra’ hebben. Wim van Buren vond ‘Wilem IV’ meer een koeiennaam dan een koningnaam en koos ‘Willem-Alexander’.Een über-kaknaam dus.
Ik vraag me af waarom één naamgroep ‘chique’ (‘pruimtabak’) genoemd is.
Wat vertelt dit over de naam? Of over de ouders?
Is het mogelijk dat hier ‘chic’, ‘deftig’ of iets dergelijks bedoeld is?
Het gaat om chique voornamen (verbogen is het goed), dus “deftige” namen (gekozen door hoogopgeleide ouders) die je ook wel elite namen zou kunnen noemen, maar dat vond NEMO een minder goede term. Chic zou inderdaad beter geweest zijn.