Hoe zit het nu met Robert? Vorige week schreef ik daar hier een stukje over, maar volkomen ten onrechte vergat ik daarbij de historische taalkunde. Gelukkig wees Cor van Bree, de mens geworden historische taalkunde van het Nederlands daarop, met een verwijzing zelfs naar de relevante paragraaf in zijn meesterlijke Leerboek voor de historische grammatica.
Het Nederlands heeft historisch gezien geen b’s na lange klinkers.
Arbeid
Woorden die in bijvoorbeeld het Duits een b hebben (leben, rauben, oben, weben) hebben in het Nederlands ooit een v gekregen. Hetzelfde is trouwens gebeurd na r en l (erben, halbe) Dat is een heel begrijpelijke verandering, de v maak je net als de b met je lippen waarbij je je stembanden laat trillen, alleen laat je tijdens de uitspraak van de v al wat lucht uit je mond ontsnappen zodat je die klank anders dan de b (die gekarakteriseerd wordt door een eenmalige explosie) die klank wat makkelijker kunt aanhouden. Tussen allemaal klanken die je ook al kunt aanhouden, zoals klinkers, r en l, heeft dat kennelijk de voorkeur.
Het Nederlands heeft later, vooral uit het Frans, nog wel wat woorden geleend die in het gaatje passen, zoals jubel en kabel, maar dat is niet genoeg om het gevoel weg te nemen dat Robert met een lange o niet echt Nederlands aanvoelt.
Het eigenaardige is dan nog dat Roberta bij mijn weten wel makkelijker met een o wordt uitgesproken. Dat heeft misschien te maken met het feit dat de b daar in een beklemtoonde lettergreep staat – net als in arbeid, een woord dat Van Bree noemt als een voorbeeld van een Germaans woord dat ook altijd die b behouden heeft. Kennelijk dragen we die lange geschiedenis nog steeds met ons mee in het taalgevoel.
Foto: Robèrt van Beckhoven; Voor zoete koek
“Woorden die in bijvoorbeeld het Duits een b hebben (leben, rauben, oben, weben) hebben in het Nederlands ooit een v gekregen” en “Dat is een heel begrijpelijke verandering” doet bij mij onmiddellijk de vraag opkomen waarom dat dan in de ene taal wel gebeurt en in de andere (nauw verwante) taal niet. Welke andere factor heeft invloed op zo’n verandering?
Dat is een goede vraag, waarvoor het antwoord helaas waarschijnlijk altijd in nevelen gehuld blijft. Iemand moet er mee beginnen en die persoon moet voldoende aanzien hebben in zijn groepje dat anderen hem of haar navolgen. En dat groepje moet weer genoeg aanzien hebben inbed grotere taalgemeenschap. Enz. Er speelt dus allerlei sociologie een rol waarvan de basis verloren is gegaan.
In het onderhavige geval speelt misschien een rol dat de Nederlandse b stemhebbender is dan de Duitse en daardoor gevoeliger voor het proces.
Dat laatste lijkt me niet zo voor de hand liggend. We weten immers niet hoe de b in de vroege middeleeuwen in verschillende regio’s klonk.
Belangrijker is echter dat de klank die historisch voorafgaat aan de Duitse /b/ en de Nederlandse /v/ in woordparen zoals ‘rauben/roven’ en ‘leben/leven’ waarschijnlijk niet de moderne [b] was, maar een klank die al wat tussen de [b] en [v] in zat (een bilabiale fricatief), ongeveer zoals in het Spaanse ‘hablar’.
“Dat heeft misschien te maken met het feit dat de b daar in een beklemtoonde lettergreep staat – net als in arbeid”. Heu? Mis ik iets? In arbeid staat de b toch juist in de onbeklemtoonde lettergreep ?