Waar komt het woord Bargoens vandaan? Eeuwenlang heeft het in het Nederlands bestaan als de naam voor iets dat je niet meteen een volwaardige taal kunt noemen, maar een verzameling woorden en termen en uitdrukkingen uit allerlei talen die samen dienden als ‘dieventaal’, een geheimtaal voor criminelen.
Maar waarom Bargoens? Waar komt dat woord vandaan? Daarover waren tot nu toe twee theorieën, maar in een artikel in het nieuwe nummer van Taal en Tongval voegt Paul Van Hauwermeiren daar een nieuwe aan toe.
Dit zijn de twee theorieën. De eerste zegt dat het een verbastering is van Bourgondisch, de taal van Bourgondië (je zou kunnen zeggen: een dialect van het Frans). Dat zou kunnen staan voor ‘onverstaanbaar taaltje’, zoals mensen nu ook nog kunnen zeggen ‘dat is Frans/Chinees voor me’. Toch vindt Van Hauwermeiren, bijvoorbeeld omdat vormen van het woord met een o of oe (Borgoens of Boergoens) pas opduiken nadat deze etymologie is geïntroduceerd of omdat degenen die Bargoens spraken die taal zelf niet onverstaanbaar worden. Dat laatste lijkt mij een eigenaardig argument, want de taal was natuurlijk toch wel bedoeld om onbegrijpelijk te zijn, zij het niet voor de sprekers zelf.
Ook de andere theorie, dat het woord zou zijn afgeleid van een Frans woord baragouin ‘onverstaanbare’ taal. Daarvan zou dan Bargoens zijn afgeleid. Maar, zegt Van Hauwermeiren, waar komt de s aan het eind van Bargoens dan vandaan? Het woord bargoen wordt in de Nederlandse bronnen niet aangetroffen. (Hierop zou ik zeggen: misschien werd die s toegevoegd omdat het hier immers de naam van een taal(variëteit) betrof.)
Van Hauwermeirens eigen voorstel is dat de term misschien komt van braken, zoals we dat nu nog kennen uit inbraak. Het –oens aan het eind zou een achtervoegsel zijn dat je ook vindt in middeleeuwse woorden als gargoens (van gargoen = jargon) en arragoens (dat te maken zou hebben met het Franse argot ‘groepstaal’ of het Engelse argue).
Dat is een aardig idee. Het is mij niet duidelijk waarom het veel plausibeler zou zijn dan de bestaande theorieën, maar het is ook niet meteen duidelijk waarom hij minder plausibel is. En anders dan in termen van een soort intuïtieve plausibiliteit vallen dit soort etymologische theorieën geloof ik ook niet te wegen. Met name lijkt me trouwens ook mogelijk dat al die theorieën een beetje waar is, en dat zo’n term als Bargoens juist succesvol kon zijn doordat hij verschillende associaties opriep.,
Of zoals het mij ooit eens verging, toen ik een jaar of elf was:
Latijns lijkt me leuker dan Frans.
Het is Latijn, weet je dat niet?!
Um, oké, sorry hoor…
Ik weet eigenlijk zeker dat Bargoens afstamt van Bourgondië en dan specifiek van Burgunds. Het is ook een spreek taal en geen schrijftaal, ik ben zelf Reiziger (woonwagenbewoner) en er is niemand die het bij ons uitspreekt als Bargoens, iedereen zegt burgoens. Jade taal die ik zelf volop spreek is het originele Burgoens de kramer variant niet te verwarren met de grootstedelijke variant. Deze is eigenlijk niet echt Bargoens maar omdat mensen onderling onverstaanbare dingen tegen elkaar gingen zeggen zijn de mensen het volgens mij gewoon Bargoens gaan noemen terwijl dit het helemaal niet is. In het originele Bargoens zit ook helemaal geen Hollands terwijl in de grootstedelijke variant volop Hollandse woorden en uitdrukkingen zitten. Het Bargoens bestaat al heel lang veel langer dan wordt aangenomen. Ik durf zelfs te stellen dat het Bargoens een Keltische oorsprong heeft, bijvoorbeeld het woord broger dat man betekend komt voor uit het woord broek een uitvinding van de Kelten die Julius Cesar en de Romeinen braccae noemde. En het Welsh is broek zelfs Brogau. En aangezien vrouwen geen broeken droegen lijkt me de link snel gelegd. Er was zelfs een Keltische stam de AlloBroges heette. Allo betekend in het Gallisch andere en Broges mannen of mensen. Burgundy was het leefgebied van deze Keltische stammen dus het lijkt mij hoogst waarschijnlijk dat het daar vandaan komt.
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Braccae
Van Hauwermeire legt m.i. zeer overtuigend uit waarom het onwaarschijnlijk is dat dit woord een Franse oorsprong zou kunnen hebben: de sprekers van het Bargoens waren doorgaans geen meertaligen. Het is plausibel dat ze woorden uit hun eigen ‘Umfeld’ gebruikten en daarom is deze splitsing barg – oens logischer, vooral omdat je via methathesis uitkomt op braguer en braken, en dat is wat er veelal beoogd werd: inbraken, en inbreken, en daar verhullend over spreken.