• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Window of my eyes

27 maart 2020 door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

Constantijn Huygens over Jan Vos

Door Jos Joosten

Een tijdlang kende het het onderdeel literatuurgeschiedenis van de Nijmeegse Opleiding Nederlands een wat gecompliceerde opbouw, die onder meer behelsde dat je ook professioneel over de periodemuren mocht blikken. Ikzelf heb dat steeds reuze leuke en leerzame colleges gevonden om te geven. Zo mocht ik onder andere een college wijden aan de zeventiende-eeuwse dichter Jan Vos. 

Nina Geerdink analyseerde in haar mooie proefschrift Dichters en verdiensten. De sociale verankering van het dichterschap van Jan Vos (1610-1667) de dubbele positie van Vos als enerzijds glazenmaker met een vooraanstaande Amsterdamse klantenkring en anderzijds gelauwerd dichter/toneelschrijver. Een interessant snijvlak tussen een commerciële (ambachtsman) en artistieke (kunstenaar) praktijk. Beide functies stonden wederkerig in elkaars dienst, kun je kort door de bocht zeggen, waarbij men overigens bij ‘glazenmaker’ niet moet denken dat Vos zelf met de stopverf de ladder op ging. Hij was eerder een soort grote aannemer.

In haar artikel ‘Een glazenmaker op de Parnas. Twee carrières van Jan Vos (1610 -1667)’ uit 2012 besprak Geerdink kort een gedicht dat Constantijn Huygens aan Vos wijdde: 

‘In een drempeldicht van Constantijn Huygens (1596-1687) uit 1642 worden het ‘dichten’ van glazen en van gedichten met elkaar vergeleken in een vernuftig woordspel – beide zijn bijvoorbeeld ‘dicht’ (dus het tegenovergestelde van ‘open’, maar ook: vernuftig, moeilijk doordringbaar) en ‘doorluchtigh’ (licht doorlatend, maar ook: verheven).’ 

Het was voor mij destijds aanleiding in een werkcollege de tekst zelf gedetailleerder te bekijken. Op zich een waagstukje als niet-specialist in de poëzie uit de Gouden Eeuw, maar toch blijk je met nauwkeurig lezen fraai te kunnen openleggen hoe Huygens vrijwel élke regel van zin voorziet. 

OP DE DICHTKUNST VAN JAN VOS

Glazemaker.

De Glazemakers handt,
Die jonge lauren plant,
Aen Amstels glaze plassen,
Die t’zijner on-dood wassen:
Is dichtend’, zoo zy was
In ’t dichten van ’t Gelas.
Dicht en doorluchtigh waeren,
Haer ambachts eerste waeren:
Doorluchtigh, dicht en fijn
En spiegel-glazigh zijn
Haer onvoorziensche dichten:
Zy spiegelen, zy lichten,
Zy strecken voor een bril.
Men dichte zoo men wil,
My dunckt het beste dicht is,
Dat helder, fijn, en dicht is.

Van belang (én verhelderend) is dat niet ‘Jan Vos’ of de/een ‘dichter’ maar de ‘handt’ (vrouwelijk) het grammaticaal onderwerp is tot en met regel 11. Daarna wordt ‘dichten’ (als zelfstandig naamwoord, meervoud en in de een-na-laatste regel enkelvoud: gedichten) onderwerp. 

Die hand uit de eerste verzen fungeert als verbindend element tussen ambacht en schrijven: de hand plant door gedichten te schrijven, lauweren met het oog op poëtische roem in eeuwig voortleven (‘on-dood’), maar zij dicht ook glas (‘Gelas’). Mooi is hier de terloopse tegenstelling tussen ‘jonge’ lauweren en eeuwigheid. En we zien natuurlijk ook een woordspel met ‘glas’, wanneer Huygens het watervlak van de Amstel beschrijft als ‘glaze plassen’.

Beide vormen van dichten raken met elkaar verstrengeld door de chiastische structuur van de regels erna: ‘Dicht en doorluchtigh’ (over het glazenmaken) versus ‘doorluchtig, dicht’ (over de gedichten). ‘Doorluchtigh’ heeft, volgens het WNT, als betekenis zowel: lichtdoorlatend – transparant, dus – als ‘verheven’. Wat we zien is overigens geen zuiver chiasme: het woordkoppel wordt in de tweede vorm verder uitgebreid (‘en fijn en spieghel-glazig’) wat, dunkt mij, al vooruitloopt op het uiteindelijk grotere belang van dichtkunst – het ‘onvoorziene’, d.w.z. onverwachte dichten – boven het ambacht. Goed denkbaar is dat hier (vooral) de tweede betekenis van doorluchtig geldt: poëzie als iets verhevens, maar die andere betekenis resoneert vanzelfsprekend mee.

De slotregels geven de definitieve strekking. Gedichten worden gelijkgesteld met ruiten: ze (kunnen) spiegelen (als ze schoongewassen zijn), lichten (laten licht door) en dienen als bril(leglazen): ze leiden, kortom, tot een betere, helderdere kijk op de wereld.

My dunckt het beste dicht is,
Dat helder, fijn, en dicht is.

Hier vertoont zich (met ‘my’) ook eenmalig een andere dichter, namelijk die van dit gedicht. Het ‘beste’ gedicht krijgt definitief de kenmerken van een vakkundig gezet raam: helder, fijn en dicht. Door de twee identieke woorden – met verschillende betekenissen – te laten rijmen, wordt de aandacht nog eens extra op gevestigd het feit dat Huygens’ hele gedicht uiteindelijk bedoeld is om met deze poëticale uitspraak Jan Vos als dichter te lauweren.

En in elk geval niet om Vos’ Glazenmakers te Amsterdam beleefd te recommanderen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, Constantijn Huygens, Jan Vos

Lees Interacties

Reacties

  1. C.W. Schoneveld zegt

    27 maart 2020 om 10:58

    Is er een Nederlandse 17e-eeuwse dichter die net zoveel en briljant gebruik maakt van woordspel in zijn gedichten als Huygens? En is Huygens hierbij misschien schatplichtig aan John Donne, of is het een toevallige verwantschap?

    Beantwoorden
  2. Ronald V. zegt

    27 maart 2020 om 14:39

    Donne en Huygens

    https://fmlekens.home.xs4all.nl/donne/index.htm

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Margriet Westervaarder • gelegen in een nest

gelegen in een nest
van dons en klein venijn
de takjes dagelijks herschikt
zacht mos en doornig groen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d