Hier is een voorbeeld van een woord dat nog niet in de woordenboeken staat, terwijl het al minstens decennia bestaat: wattes. Het is een woord dat kennelijk onder de rader blijft, ik geloof niet dat het iemand is opgevallen dat de journaliste Japke-d. Bouma, altijd kritisch op modieus taalgebruik vorig jaar schreef:
De vorm lijkt me dan ook niet modieus, het is niet eens duidelijk of hij nieuw is. Op Twitter vind ik hem al ongeveer vanaf het moment dat Twitter in het Nederlands gebruikt werd:
En op het web staan sinds het begin van deze eeuw onaangeroerde websites die het woord ook bevatten. (Bekijk bijvoorbeeld de pagina Surrea-wattes en vermijd u in nostalgie: die opmaak!)
Het woord is niet te vinden in Van Dale en ook niet in het WNT. Het laatste woordenboek heeft wel watte (dat ik ook wel ken), maar Van Dale heeft het ook niet. De vorm is op het oog verwant met, of een uitbreiding van, vormen zoals hebbes, nietes, en welles. Van Dale heeft ze alle drie, het WNT heeft hebbes en welles wel, maar nietes niet. Beide woordenboeken vinden hebbes ‘spreektaal’ en welles ‘kindertaal’.
Omdat op het internet alleen volwassenen de vorm gebruiken, zal wattes ook wel spreektaal zijn. Juist omdat het spreektaal is, is het moeilijk te vangen; het is best mogelijk dat het ook voor de eeuwwisseling al heel lang in gebruik was. Ik vind overigens alleen Nederlandse vindplaatsen, en geen Vlaamse, en bij oppervlakkige beschouwing binnen Nederland vooral Hollandse. Maar anderzijds loop ik toch al decennia lang heel veel in Holland rond en is die vorm me tot voor kort nooit opgevallen.
Die toevoegingen –e of –es lijken me typisch bedoeld voor klemtoon. Het is fijn als een woord dat nadruk krijgt wat langer is, en een trochee geldt daarvoor als de ideale vorm in het Nederlands.
Update 8 uur 9: Op Facebook wijst Gabriella van der Linden op deze vindplaats uit de jaren tachtig:
Vermei u in nostalgie 😉
Als Vlaming ken ik de vormen “nietes”, “hebbes” en “welles”. Die komen in Vlaanderen ook voor. “Wattes” heb ik in Vlaanderen nog nooit gehoord. Het was me tot vandaag niet bekend dat men in Nederland wel eens “wattes” zegt. “Watte” ken ik dan weer wel.
Iets wat erop lijkt, is de wending “het is van moetens” (= het kan niet anders, ik kan niet anders, er is geen andere mogelijkheid, er kan niet aan ontsnapt worden). Zie “moetens” in Van Dale. Via Google kunnen daar veel voorbeelden van gevonden worden, blijkbaar ook op Nederlandse websites, terwijl Van Dale zegt dat het een Belgisch-Nederlandse wending is (“van moetens”). Het zou natuurlijk best kunnen dat de voorkomens op Nederlandse websites hoofdzakelijk gevallen zijn van ‘Vlaamse tekst’ op een Nederlandse website (URL met .nl erin). Bijzonder is dat “van moetens” een spellingvariant heeft die veel frequenter is (blijkens Google): “van moetes”. En dan komt dat wel heel dicht bij “nietes”, “hebbes”, “welles” en “wattes”, als is het niet op dezelfde manier ontstaan.
En er is ook nog “dinges”.
Schönfeld noemt wel ‘watte’ als Katwijks, en verwijst naar Overdiep: “Opm. 1. Ikke: zeer onwaarschijnlijk W. de Vries, Ts. 34, 218 (i.p.v. *ēke onder invloed van ik). Van Haeringen, Suppl. denkt voor ditte aan invloed van deze. Zie voor Katwijks watte, Overdiep, O. Tt. 3, 209. <?‘Emfatisch’: nog Roelandts, Leuv. B. Bijbl. 51, 102 v., De Bont, K. I § 435 vn. 3."
In verband met de partitieve genitief ('wat nieuws') merkt hij nog op: "Reeds in de 15de eeuw kwamen dgl. formaties bij pronomina voor; nomin. elcs, ieghelix, uws, thans nog (n)iets, zulks, alles (vgl. § 120. Opm. 1)." Het zou dus ook een soortgelijke formatie kunnen zijn als bij 'niets'.
Ter aanvulling: Schönfeld schrijft ook nog: “Opm. 1. Ikke, ditte, datte, watte zijn emfatische vormen, die voor minder beschaafd gelden, maar in de kindertaal zeer gebruikelijk zijn; een met ikke en ditte corresponderende vorm komt echter reeds in ’t owgm. voor; alle vier treffen we ze in ’t mnl. Zie voor een vorm ghije § 113 Opm. 2.”
Koloni-wattes?
https://studio52nd.nl/voorstelling/koloni-wattes-waarom-heet-de-javastraat-javastraat
Klinkt gemaakt vlot.
Of het ook gebruikt wordt door modale Nederlanders? Ik heb het nog nooit gehoord maar misschien heb ik het wel ooit ergens gehoord uit de mond van een modale Nederlanders maar ben ik het stande pede vergeten. Maar toch.
Van Dale kent wel ‘wablief’, min of meer een synoniem voor ‘wattes’. De variant ‘watblieft;’ is dacht ik in Vlaanderen heel gangbaar..
watblieft=wablieft