• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Fonologie voor beginners: de hele cursus

25 mei 2020 door Marc van Oostendorp 4 Reacties

Fonologie is de tak van de taalwetenschap die de klanken van taal bestudeert: hoe zitten die in ons hoofd? Waarom veranderen klanken aan het eind van een woord makkelijker dan aan het begin (in plaats van ‘hond’ zeg je ‘hont’)? Hoeveel verschillende klinkers en medeklinkers zijn er?

De colleges die ik normaliter geef voor Nijmeegse studenten Nederlands en Taalwetenschap staan nu online. Hieronder staat de hele reeks (en hierboven de laatste aflevering). Ik maak gebruik van een zelfgeschreven Engelstalig boek dat – in een ruwe versie – ook online staat. Onder iedere video verwijs ik naar het hoofdstuk uit dat boek dat ik in het college behandel. Aan het eind van deze post geef ik ook een proeftentamen en het antwoordmodel, dat de studenten normaliter ook gebruiken.

Het is hopelijk bruikbaar voor zelfstudie, al ontbreekt ongeveer alles wat een college een college maakt: de interactie met de studenten, de werkcolleges, het bespreken van de opgaven in het boek.

College 1. Wat is fonologie?

Dit is het eerste college: een inleiding over de vraag wat de fonologie doet en wat eigenlijk de data zijn waar een fonoloog naar kijkt?

Hoofdstuk 1 van het boek.

College 2. Kenmerken

Wat zijn de kleinste bouwstenen van taal? Het zijn geen losse klinkers of medeklinkers, zoals a of t. Want die blijken te bestaan uit nog kleinere samenstellende delen, die we kenmerken noemen en die we kunnen begrijpen als instructies voor de uitspraak.

Hoofdstuk 2 t/m 2.3.

College 3. Het Nederlandse klinkersysteem

In het derde college bespreekt taalkunde Marc van Oostendorp (Radboud Universiteit) het Nederlandse klinkersysteem: wat zijn de verschillende klinkers van het Nederlands en hoe kunnen we deze begrijpen aan de hand van kenmerk- en van elemententheorie? En wat zegt die laatste theorie over klinkerreductie in het Witrussisch en het Catalaans?

Hoofdstuk 2, paragraaf 4

College 4. Toon in Afrikaanse talen en autosegmentele fonologie

Fonologische kenmerken worden niet (alleen) georganiseerd in klinkers en medeklinkers, ze leiden ook als het ware een eigen leven. Dat is de centrale gedachte achter autosegmentele fonologie, en dat kan goed geïllustreerd worden aan de hand van (Afrikaanse) toontalen, zoals in dit college.

Hoofdstuk 3, paragraaf 3.1

College 5. Contouren in Shona, Japans en meer

In allerlei talen is er een druk om niet twee keer achter elkaar hetzelfde fonologisch kenmerk te gebruiken. Je kunt dat bijvoorbeeld zien voor toon in het Shona, voor plaats in het Brabants en voor stemhebbendheid in het Japans. Ook behandel ik kort het ‘skelet’ in fonologische representaties, die bestaat uit eenheden die allen de relatieve tijd aanduiden.

Hoofdstuk 3 vanaf 3.2

College 6. Lettergrepen in het Nederlands en andere talen

Er zijn allerlei bewijzen dat mensen klanken in hun hoofd organiseren in lettergrepen, ook (of juist) als ze niet kunnen lezen of schrijven. Wat zijn die bewijzen? En hoe zitten de lettergrepen van het Nederlands in elkaar? Er blijkt allerlei structuur in aan te wijzen.

Hoofdstuk 5.

College 7. Klemtonen

In heel veel talen van de wereld – zoals het Nederlands – is één lettergreep in het woord gemiddeld wat langer, hoger en misschien luider dan de andere: de beklemtoonde lettergreep. Welke lettergreep dat is, verschilt per taal: soms de eerste, soms de een na laatste, soms de laatste. Bij nadere analyse blijkt er een betrekkelijk kleine hoeveelheid parameters te zijn die samen de ogenschijnlijk grote variatie in klemtoonsystemen tussen talen in de wereld inzichtelijk kan maken. Maar waar past het Nederlands in die typologie?

Hoofdstuk 7.

College 8. Boven het woord

In sommige talen maak je met klanken duidelijk wat woorden, zinsdelen en zinnen zijn, en wanneer je klaar bent met jouw bijdrage aan het gesprek. Dat zien we aan de hand van voorbeelden uit onder andere Italiaanse dialecten, het Chichewa, het Ilokano en het Engels!

Hoofdstuk 8.

College 9. Hoe zitten woorden in je hoofd?

Er zijn twee verschillende ideeën over hoe je de klank van woorden in je hoofd hebt. Volgens de ene heb je voor ieder woord één min of meer abstracte vorm in je hoofd; volgens de andere onthoud je van ieder woord alle keren dat iemand dat woord gezegd heeft. Ze zijn waarschijnlijk beide een beetje waar. Vervolgens gaan we op zoek naar de beste methode om vast te stellen wélke vorm van een woord de centrale is, en hoe sprekers van een taal dat weten

Hoofdstuk 4 (al staat daar nu nog niet veel in).

College 10. Optimaliteitstheorie

Hoewel de vormen die we uitspreken altijd wel lijken op de vormen zoals we die in ons hoofd hebben, zijn er ook verschillen. De optimaliteitstheorie beschrijft hoe we die verschillen kunnen berekenen: als een compromis tussen de wens om zo getrouw mogelijk te zijn aan de lexicale vorm en de wens om de vorm zoveel mogelijk te laten lijken op een ideale vorm, met ideale segmenten in een ideale lettergreepstructuur in een ideale prosodische structuur.

Hoofdstuk 6.

College 11

Alle aspecten van taal veranderen langzaam maar zeker – ook de manier waarop ze worden uitgesproken. Hoe gaat dat in zijn werk? En hoe kunnen we horen hoe oud een verandering precies is? En wat heeft de moderne uitspraak van ‘Els’ precies te maken met het feit dat wij ‘oud’ zeggen in plaats van (Engels) ‘old’ of (Duits) ‘alt’, ‘koud’ in plaats van ‘cold/kalt’, ‘goud’ in plaats van ‘gold’?

Hoofdstuk 9

Proeftentamen

Staat hier. Succes!

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel

Lees Interacties

Reacties

  1. Wouter van der Land zegt

    27 mei 2020 om 09:26

    Een erg prettige vorm van ‘open’ onderwijs. De downloadteller van het boek staat al boven de 700, dus heel Holland en Vlaanderen fonologiet straks.

    Beantwoorden
    • Frans zegt

      28 november 2021 om 09:51

      Heb je er weer één: hoezo heel Holland? heel Nederland bedoel je toch? Bah, net als Heel Holland Bakt, etc. Echt weer iets regionaals uit de Randregio.

      Beantwoorden
  2. Casper Remeijer zegt

    27 mei 2020 om 16:17

    Heel leuk dat dit nu vrij beschikbaar is, bedankt! Ik vind het altijd leuk om meer over taal en taalkunde te weten te komen, ook al ben ik voor de rest echt een bèta. Ik heb de eerste video bekeken en ben het eerste hoofdstuk aan het lezen en hoop zeker een keer de rest ook te zien/lezen.

    Over het boek heb ik drie LaTeX-technische opmerkingen. Ten eerste staat er op de tweede regel van pagina 3 een niet herkende verwijzing (??). Het kan zijn dat je een fout hebt gemaakt met de verwijzing; het kan ook dat je simpelweg een extra keer moet compileren als deze verwijzing nog niet in een hulpbestand stond. Grote bestanden met verwijzingen moet je vaak drie keer compileren om helemaal goed te krijgen, zeker als je gebruik maakt van verwijzingen naar paginanummers en iets wat door LaTeX automatisch wordt gemaakt en wordt ingevoegd zoals een inhoudsopgave.
    Ten tweede vind ik het niet mooi dat er een rode rechthoek om verwijzingen heen wordt geplaatst. Ik besef me dat dit een keuze is, maar als je het zonder rode rechthoeken wil doen (of dit even uit wil proberen) dan kan dit eenvoudig door [hidelinks] als optie toe te voegen aan je hyperref-package.
    De derde opmerking is dat de verwijzing naar de bibliografie niet goed werkt. Ik word naar de inhoudsopgave gestuurd. Ik weet niet hoe jij je bibliografie maakt, maar de oplossing zou kunnen zijn dat je een phantomsection aan moet maken voor je de bibliografie maakt. Het referentiehoofdstuk in mijn scripties (packages die ik gebruikte waren o.a. natbib, hyperref, bookmark en tocloft) maakte ik als volgt:
    \cleardoublepage
    \phantomsection
    \addcontentsline{toc}{chapter}{References}
    \bibliographystyle{ieeetr}
    \bibliography{}

    Beantwoorden
    • Casper Remeijer zegt

      27 mei 2020 om 16:27

      Een phantomsection werkt als een ankerpunt waar de verwijzing naartoe gaat. Een bibliografie werkt niet hetzelfde als een hoofdstuk of sectie. Ik had in de haakjes bij \bibliography{} “naam van het bibliografiebestand” staan, maar dan tussen het kleiner-dan- en groter-dan-teken, maar dat verwijdert deze website blijkbaar.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

ZOMER

Het water ligt ontdaan bijna
van water onder stof,
de bomen zien hun eigen ogen
en ik door groen hun groen niet meer,
ze zijn verborgen in de bomen.

De lucht betrekt over het vee –
wanneer het licht zo donker wordt
licht fel het wit van koeien op.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1887 Gesinus Kloeke
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d