• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Van een bijzin en een stijlfiguur: Neerlandici, let op u saeck

13 mei 2020 door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

Via dbnl.nl

Door Siemon Reker

Minister Algera van Verkeer en Waterstaat maakte een grapje in 1955, toen hij een geachte afgevaardigde aanhaalde en op diens woorden varieerde door te zeggen, volgens de Handelingen: “Oh, Nederland; let op u saeck, want in het huidige Kabinet zitten drie Friezen.” Saeck, schreven de stenografen in overeenstemming met de gewoonte. Die veranderde in die parlementaire verslagen al snel bij de weergave van het bezittelijk voornaamwoord, want u werd uw, overeenkomstig de dan contemporaine regels van het Nederlands.

In 1955 was het nog heel gewoon als juristen een bepaalde redenering afdeden als een vreemde figuur. Wie op dat terrein afweek van de gangbare route van A naar B naar C handelde niet volgens de juridisch gangbare ‘manier waarop iets in zijn werk gaat’. Zo omschrijft Van Dale het woord figuur dat in dit verband passend is. Als variant op vreemde figuur kwam – afgaande op de Handelingen – laat in de vorige eeuw de combinatie rare figuur op:

  • Peter Lankhorst (GroenLinks 1993): “Het is toch een rare figuur om in december nog met deze staatssecretaris over de begroting te spreken, wetende dat hij een paar weken daarna weg is.”
  • Eimert van Middelkoop (GPV/CU 1994): “Dat lijkt mij juridisch gezien een rare figuur.”

Figuur is volgens Van Dale ook een verkorting van stijlfiguur ‘niet-rechtstreekse uitdrukkingswijze, beeldende omschrijving (…)’. Dan zitten we in een andere faculteit, Rechtsgeleerdheid is vervangen door Letteren. Soms gebruiken sprekers stijlfiguur in die letterkundige betekenis, maar dat is duidelijk op z’n retour. Nog net voor 2000 vind ik een citaat in de Handelingen van Femke Halsema (GroenLinks) waaruit duidelijk wordt dat stijlfiguur dat eerdere, juridische figuur kon vervangen: “Mijn fractie blijft het een vreemde stijlfiguur vinden dat (…)” (1999).

Camiel Eurlings (CDA) zegt volgens het verslag enkele jaren later: “Ik blijf het een vreemde stijlfiguur vinden dat wij (…)” (2002). Eurlings bleek ook als minister een liefhebber van de term stijlfiguur, zowel in oude als in nieuwe betekenis.

Maar in dat opzicht legt Camiel het af tegen Diederik. Ik citeer vrij lukraak:

  • “Nogmaals, ik vind het een rare stijlfiguur dat de staatssecretaris een reactie moet geven (…)” (Samsom 2006)
  • “(…) en nu creëert de heer Duyvendak de zeer merkwaardige stijlfiguur dat,(…)” (Samsom 2007)
  • “ (…) dat lijkt mij bovendien een ingewikkelde stijlfiguur.” (Samsom 2010)
  • “(…) is dat hele Catshuisberaad natuurlijk een rare stijlfiguur geworden.” (Samsom 2012)

Merkwaardige, rare, ingewikkelde – de term stijlfiguur is vroeg in de 21ste eeuw een negatief begrip geworden dat Van Dale in deze betekenis nog niet heeft ontdekt.
Het lijkt logisch, te veronderstellen dat de negatieve combinatie geen stijl die taalverandering heeft bevorderd. Minister De Gaay Fortman (Binnenlandse Zaken) helpt ons, te bepalen wanneer deze collocatie opkwam. In 1970 zegt hij: “Daarvan zei men terecht, dat het – laat ik het nu maar in woorden van deze tijd gebruiken – geen stijl was, dat (…)”.

Figuur als afkorting van stijlfiguur; geen stijl als negatieve aanduiding; naast het juridisch vreemde komen andere geringschattende kwalificaties zoals rare figuur en dat samen leidt tot het huidige gebruik van stijlfiguur in afwijzende, niet-literaire zin. Minister Hoekstra (Fiannciën) is dé grote gebruiker ervan.

We kenden al het negatieve gebruik van semantiek, voorheen neutraal een technische aanduiding voor een interessant deel van de taalkunde, nu in politicis ‘haarkloverij’. Zie een stukje daarover als onderdeel van het Woordenlijstje van Rutte semantiek = gezanik over de precieze inhoud, bah.

Wie bij Nederlands ontleding kreeg, leerde dat deze zin achtereenvolgens een BZ en een HZ bevatte. Voor de goede orde: een bijzin “Wie bij Nederlands ontleding kreeg” en de hoofdzin “leerde dat deze zin achtereenvolgens een BZ en een HZ bevatte”. Sterker, de hoofdzin is nog maar nauw begonnen of er volgt alweer een bijzin: “dat deze zin achtereenvolgens een BZ en een HZ bevatte”. Het is bijna éen lange bijzin.
Wie tegenwoordig luistert in de Tweede Kamer, komt er achter dat de technische term bijzin een negatief begrip is geworden in de sfeer van ‘er bijna achterbaks ertussen gefoefeld’. Neem Geert Wilders in het corona-debat van de vorige week: “Inderdaad, hij heeft gisteravond in een bijzin een paar keer gezegd — dat hebben 7 miljoen mensen ook wel gehoord — “als dat ook kan”.”

Hoe lang is het nog toeval als uit één vakgebied minstens drie technische begrippen een negatieve lading krijgen in politiek taalgebruik? Neerlandici,…

Dit stuk verscheen eerder op het blog van Siemon Reker

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: stijl, stijlfiguur

Lees Interacties

Reacties

  1. AV DRepe zegt

    19 mei 2020 om 14:11

    Hold my beer…

    https://twitter.com/KimHeijdenrijk/status/1262708483465662465

    – Taalonderwijs op de lagere school

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jan van Harten • Boeket

Na zijn heengaan bleef mijn moeder
goed verzorgd achter. Soms was ze druk
bezig om losse gedichten van mij
te lezen om ze daarna te verscheuren.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

VERKEER

Als hielden handen opgeheven naar
een lus zich vast in openbaar vervoer,
zie ik de bomen en hoe roerloos blad
zich vastklemt aan de takken die zich spreiden.

Bron: datering: 1973; postuum gepubliceerd in Tirade, maart-april 1992

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

31 oktober 2025: Nedersaksisch symposium

31 oktober 2025: Nedersaksisch symposium

23 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

22 mei 2025

➔ Lees meer
25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

Memory, War and Translation

Memory, War and Translation

22 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d