• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Wie schreef de Cours de linguistique générale van Saussure?

24 november 2020 door Marc van Oostendorp Reageer

Ferdinand de Saussure (1857-1913) is vooral beroemd vanwege een boek dat hij zelf niet schreef. Zonder zijn Cours de linguistique générale (1916) zou zijn naam inmiddels waarschijnlijk vrijwel verdwenen zijn – terwijl die nu in ieder geval nog in ieder geval in iedere inleiding in de taalwetenschap figureert.

Maar dat boek verscheen postuum en hoewel het werd gepresenteerd als een werk dat gebaseerd was op college-aantekeningen van studenten, bleken de belangrijkste samenstellers, Charles Bally en Albert Sechehaye, nooit echt de desbetreffende colleges te hebben bijgewoond en door het materiaal van Saussure op een bepaalde manier te organiseren en er af en toe iets aan toe te voegen hun eigen programma door te drukken.

Begin of eind

Ferdinand de Saussure was zelf vooral een tobber. Hij had een briljante masterscriptie geschreven en een fraai proefschrift, beiden op het gebied van de Indo-Europese taalwetenschap, en daarop was hij hoogleraar geworden in zijn geboortestad Genève. Hoe knap dat eerdere werk ook was geweest, hij was er niet tevreden mee. Hij had op een bewonderenswaardig knappe wijze puzzels opgelost, maar was hij daarmee dichter gekomen bij de vraag wat taal nu eigenlijk ís, hoe je het moet begrijpen? Tot zijn dood bleef hij college geven en enorm veel schrijven, maar hij publiceerde niet meer.

In zijn nalatenschap zijn manuscripten en aanzetten gevonden voor boeken over fonetiek, het Nibelungenlied en mogelijke anagrammen in Latijnse lyriek. en inderdaad ook een inleiding in de ‘algemene taalwetenschap’, die niet individuele talen zou bestuderen, maar het verschijnsel taal. Geen van die manuscripten lijkt ook maar bij benadering een publicabele vorm te hebben. Er was om te beginnen al geen duidelijk begin of eind.

Betreurde meester

Bally en Sechehaye wilden, zo blijkt uit het boek Saussure’s Linguistics, Structuralism and Phenomenology van de Amerikaanse wijsgeer Beata Stawarska, het manuscript van Saussures boek gebruiken om hun eigen ideeën over de nieuwe ’taalwetenschap’ vorm te geven. Die waren weliswaar zeer sterk door de ‘echte’ Saussure beïnvloed, maar ze probeerden uit het voortdurend tasten in de geschriften van de ‘meester’ een duidelijke lijn te trekken.

Waar Saussure bijvoorbeeld een aantal zaken naast elkaar zette – bekend geworden paren als ‘synchroon’ tegenover ‘diachroon’ en ‘langue’ (taalsysteem) tegenover ‘parole’ (individueel taalgebruik) – maakten Bally en Sechehaye daarin steeds duidelijke keuzes: de échte taalwetenschap ging over het een óf over het ander. De beroemd geworden laatste zin van de Cours, “de taalkunde heeft als enige en werkelijke onderwerp het taalsysteen beschouwd op zich zelf en om zichzelf”, die onder andere suggereert dat bijvoorbeeld de sociaal-culturele context er niet toe doet, is niet alleen door de redacteurs toegevoegd aan de tekst, maar door hen later ook in besprekingen van de cours instemmend geciteerd als waren het woorden van de betreurde meester zelf.

Zonder kop of staart

Op die manier werd de Cours inderdaad hét begin van de moderne taalwetenschap, een inspiratiebron voor zo’n beetje alle taalwetenschap van dit moment. Het raadsel van hoe je zoiets veelkantigs en vluchtigs als taal op een wetenschappelijke manier kon bestuderen, leek gekraakt. Het structuralisme, dat in de jaren dertig tot en met vijftig een hoge vlucht nam in de taalwetenschap en in de jaren zestig in tal van andere geestes- en cultuurwetenschappen, werd toegeschreven aan de cours (hoewel het woord in dat boek zelf niet voorkomt). Je kon het je in de jaren zestig, volgens Stawarska, als intellectueel in Parijs niet permitteren om dat boek niet in huis te hebben.

Het betekende ook dat veel kritiek op de Cours uit de poststructuralistische en fenomenologische hoek, helemaal niet rechtstreeks terugslaat op het werk van Saussure. Waar Derrida bijvoorbeeld die Cours verwijt een voorbeeld te zijn van een westerse afkeer van het schrift, kun je dat helemaal niet per se over Saussure zeggen. Zoals je het feit dat het werk een Groot Boek werd met een Groot Auteur ook nauwelijks aan Saussure, de eeuwige maker van notities zonder kop of staart, kunt verwijten.

Reflectie

Saussure was kortom bijna eindeloos veel genuanceerder dan zijn boek. Daarbij rijst dan wel de vraag of er ooit een taalwetenschap had kunnen bestaan als iedereen zo was blijven rondtasten als de Zwitserse geleerde. Ja, taal is een systeem, maar ook veranderlijk. Ja, taal is een eigenschap van een individueel mens, maar ook iets sociaals. Alleen kom je zo nauwelijks ooit tot een methode.

Aan de andere kant zitten we nu, ruim honderd jaar na het verschijnen van de Cours misschien wel helemaal aan de andere kant van de lijn, waar je weleens de indruk krijgt dat de arbitaire keuzes (taal is dit en niet dat) die men heeft gemaakt nauwelijks ter discussie staan. Ieder van de mogelijkheden die Saussure overwoog is wel door een bepaalde groep geadopteerd, maar voor de aarzeling, voor het maken van eindeloze aantekeningen zonder kop of staart, is nu helemaal geen ruimte meer. Alles is methodologie geworden, voor reflectie op de uitgangspunten is nauwelijks nog ruimte. Misschien is het vooruitgang, maar er is ook iets verloren gegaan – dat laat Stawarska duidelijk zien.

Beata Stawarska. Saussure’s Linguistics, Structuralism and Phenomenology. The Course in General Linguistics after a Century. Palgrave MacMillan, 2020. Bestelinformatie bij de uitgever.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Ferdinand de Saussure, geschiedenis van de taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • De taal

Die Taal sluit meer, meer ziel, meer wijsheid in,
Dan Platoos school, dan heel Atheen bevatten;
Houdt Waarheid, ja, en echten hemelzin,
En ’t inbegrip der ons verleende schatten.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LOOPMUIS

Niet eenzamer, maar even eenzaam,
welk huis hij kiest of welke plaats,
zijn poten laten hem niet los,
hij loopt, soms eet hij uit zijn poot,
hij loopt,
tot hij zijn graf haalt, inderhaast.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
16 mei 2025: In contact met collecties

16 mei 2025: In contact met collecties

5 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1777 Nicolaas Anslijn
1910 Jo Daan
1941 Ton van der Geest
sterfdag
2013 Marijke Spies
➔ Neerlandicikalender

Media

Nachoem W. Wijnberg

Nachoem W. Wijnberg

11 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

10 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Bespreking vwo-examen Nederlands 2025

Bespreking vwo-examen Nederlands 2025

9 mei 2025 Door Arnoud Kuijpers Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d