• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Nederlandse zinnen worden willekeurig geklutst

24 december 2020 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

In welke volgorde je je woorden zet, soms lijkt het er in het Nederlands eenvoudigweg niet toe te doen. Neem de volgende twee zinnen – is er enige reden om de ene te verkiezen boven de andere?

  • Hij heeft gisteren het raam geverfd.
  • Hij heeft het raam gisteren geverfd.

Ja, zeggen taalkundigen nu al een tijdje. Nee, zegt de Nijmeegse promovendus Gert-Jan Schoenmakers in een nieuw artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Glossa.

Dat taalkundigen denken dat de twee bovenstaande zinnen van elkaar verschillen, komt doordat ze contexten hebben gecreëerd waarin het beter lijkt de ene of de andere te gebruiken. Probeer maar:

  • Heeft je buurman gisteren de deur geverfd?

Wanneer je nee zegt op die vraag, lijkt de eerste zin hierboven een betere manier om verder te gaan dan de tweede. Die eerste volgorde, waarbij het lijdend voorwerp (het raam) onmiddellijk naast het hoofdwerkwoord (geverfd) staat, wordt wel de gewone genoemd; de tweede volgorde, waarbij het lijdend voorwerp meer naar voren in de zin staat heeft wel de geklutste.

Het idee is dat als het lijdend voorwerp nieuwe informatie geeft, deze beter in de gewone positie staat, en als het oude informatie geeft, als het al genoemd is, dan kies je liever de geklutste. Na de bovenstaande vraag is het raam een geheel nieuw stukje informatie en daarom is de gewone positie de beste. In een verfijning hiervan die de meeste taalkundigen aannemen zou je kunnen zeggen: als het lijdend voorwerp in de gewone positie staat krijgt het de nadruk (en kan het contrasteren met iets anders) en in geklutste positie juist niet.

Dat klinkt allemaal misschien overtuigend, zegt Schoenmakers, maar als je gaat onderzoeken hoe niet-taalkundigen met dit soort zinnen omgaan, blijkt dat ze eigenlijk niet zoveel verschil maken. Schoenmakers deed een aantal experimenten. In één ervan liet hij mensen bijvoorbeeld vrij zinnen aanvullen:

  • Sophie heeft de kok vaak beledigd maar niet …
  • Sophie heeft vaak de kok beledigd maar niet …

Volgens de taalkundige theorie zou je verwachten dat mensen na de eerste zin een werkwoord zouden invullen (geprezen), en na de tweede zin een zelfstandignaamwoordsgroep (dat dus contrasteert met de kok, bijvoorbeeld de ober). Nu bleken mensen ook wel een lichte voorkeur te hebben om het zo te doen, maar tegelijk gebruikten ze allebei de antwoorden in allebei de constructies. Een soortgelijk resultaat kwam ook uit een ander experiment: het verschil dat taalkundigen lange tijd hebben vermoed, laten ‘gewone’ sprekers slechts een lichte voorkeur zien in die richting.

De taalkundige theorie zegt dat het afwijken van de gewone volgorde wordt afgedwongen, het klutsen, wordt afgedwongen door het verschil in betekenis, maar dat blijkt dus niet te kloppen, in ieder geval niet in absolute zin. Volgens Schoenmakers klutsen we onregelmatig en is er vervolgens maar een zwak verband met de betekenis die we aan zinnen toekennen.

Afbeelding van Krzysztof Jaracz via Pixabay

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel

Lees Interacties

Reacties

  1. Robert Kruzdlo zegt

    24 december 2020 om 14:16

    Marc: Het woord kluts is een leenwoord uit het Engels. Het woord clutch, dat staat voor een hendel van een machine of apparaat. Ben je deze ‘kluts’ – ofwel: greep, koppeling – kwijt, dan raak je de controle over de machine natuurlijk kwijt. De afbeelding laat een ‘geklust’ ei zien. Bij het klutsen is niets af.

    Goede kerstdagen.

    Beantwoorden
    • Ton van der Wouden zegt

      25 december 2020 om 21:23

      nee dat is niet zo http://etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/kluts1

      Beantwoorden
  2. Faas van Rietschoten zegt

    25 december 2020 om 14:21

    De dubbele ethische kwestie van ‘vaak’ een bepaald iemand ‘beledigen’ is voor mij de vervelende boodschap. Vandaar de poging dit ‘vaak beledigen’ terug te dringen met ‘maar niet in het openbaar’. De woordvolgorde blijft zonder invloed.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Anouk Smies • Ik ben geen natuurlijk persoon

Elk antwoord dat niet uit het hart komt
heet geleende kennis en vervalt
Ik draag alleen bij
aan de wereld die ik verlang

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Als in de verte de zee zich verliefd toont,
heldere golven steeds nemen elkaar,
denk ik vol spijt aan het plein waar mijn lief woont:
zeeheldenbuurt waar geen viking meer vaart.

Bron: datering: 1948-1955; postuum gepubliceerd, in Tijdrovertje, 1992

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

20 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1920 Sonja Witstein
sterfdag
1997 Herman de Coninck
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d