• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Een corrupt politicus of een corrupte politicus?

29 maart 2021 door Siemon Reker 1 Reactie

Een grote schrijver is niet voor iedereen hetzelfde als een groot schrijver. We kunnen een onverdachte bron als Etsko Kruisinga in Het Nederlands van nu (1938:158-159) aanhalen als mogelijke verklaring voor dat verschil. Kruisinga geeft enkele voorbeelden (’n handig koetsier, ’n bekwaam man, of leider, ’n begaafd man, ’n goed of bekwaam of beroemd schrijfster) en vat samen wanneer de twee onderscheiden varianten gebruikt worden: “de vorm zonder -e vooral als het woord als bijwoord dient, en dat is toch enigszins het geval wanneer we zeggen: ’n goed schrijver, want goed bepaalt hier in werkelikheid het schrijven, niet de man, en soortgelijke waarneming kan men bij de andere voorbeelden doen.” Kruisinga koppelt groot op grond van de vorm zonder -e dus los van de man en verbindt het met diens werk als schrijver.

Wie nagaat hoe het met het Nederlands van nú gesteld is, moet tot de conclusie komen dat die kortere vorm niet uit de pen van iedere auteur komt. Het is ook wel zo gemakkelijk om het op dit punt simpeler te houden. Anderzijds. Via LexisNexis heb ik heel wat gevallen bekeken en afgezet tegen de tijd: ik zie geen ontwikkeling in de een of de andere richting – een goed schrijver neemt grosso modo niet toe ten koste van een goede schrijver en evenmin af.

Invloedrijk

Aan een woord als politicus wordt aan de voorzijde zéer geregeld een bijvoeglijk naamwoord toegevoegd en daar worden een paar nuances zichtbaar ten opzichte van wat Kruisinga en andere grammatici hierover te berde brengen. Wat volgt is de situatie van eind maart 2021. Dan is bijvoorbeeld de verhouding tusssen “een pragmatisch” en “een pragmatische” politicus 99 om 33. In vergelijking met andere gevallen blijkt dat met die factor 3 een groot verschil te zijn. Maar bij prominent vs prominente (186 om 130) is er wel een minder omvangrijk maar toch ook een behoorlijk onderscheid, vergelijk invloedrijk met 111 om invloedrijke met 57. Op dezelfde manier is succesvol:succesvolle met 86:27 te begrijpen, ook weer een factor 3.

Aan te nemen is dat het hier het handelen van de politicus zélf is dat verantwoordelijk is voor een gedachte aan het bijwoord (de onverbogen vorm). Maar voorgevoegde geografische kenmerken geven een ander beeld te zien: een Haags politicus is 25 maal gevonden, een Haagse politicus 52x. Het werkterrein is een toevallige eigenschap die niets met politiek handelen te maken heeft, zoals nog veel duidelijker te zien is bij een lokaal vs een lokale politicus: 101 om 830 stuks. De grote hoeveelheid voorbeelden van het type een prominent politicus, een invloedrijk politicus e.d. (dus zónder toegevoegde -e) maakt het begrijpelijk dat een auteur in het algemeen de neiging zou kunnen voelen om maar een onverbogen bijvoeglijk naamwoord aan politicus vooraf te laten gaan.

Toeval

Er is een interessant onderscheid tussen de vorm een vooraanstaand en een vooraanstaande politicus enerzijds (respectievelijk 369 om 72) en daartegenover een hooggeplaatst en een hooggeplaatste politicus (9 om 38). Als we uitgaan van een zinvol onderscheid, zouden we kunnen veronderstellen dat het vooraanstaand-zijn door de politicus zelf bewerkstelligd is maar het hooggeplaatst-zijn niet.
In het geval van allerlei positieve persoonlijke eigenschappen zien we hoe de vormen zonder verbuiging (fatsoenlijk, deskundig, briljant, bekwaam) het in aantal duidelijk winnen van de langere vormen (dus een fatsoenlijke politicus, een briljante politicus e.d.).

Een opmerkelijk geval is de verhouding tussen een corrupt politicus vs een corrupte politicus, met achtereenvolgens 11 tegenover 104 vindplaatsen in LexisNexis. Verder bordurend op wat hiervoor staat, kunnen we aannemen dat corruptie door sprekers van het Nederlands zó met de politicus als persoon verweven gezien wordt, dat de gedachte aan diens handelen en dus aan een onverbogen bijwoord niet voor de hand ligt.

Het is toeval dat dit stukje ontstond in het weekend na het opstappen van twee Limburgse gedeputeerden als gevolg van de onthullingen in NRC Handelsblad.

Dit stuk verscheen eerder op het blog van Siemon Reker.
Illustratie: Politicus beledigt zijn collega na een discussie, Honoré Daumier, 1850. Rijksstudio.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: bijvoeglijk naamwoorden, taalverandering, verbuiging

Lees Interacties

Reacties

  1. Jos Houtsma zegt

    29 maart 2021 om 11:46

    Ik weet niet of Etsko Kruisinga het bij het rechte eind had. Vergelijk eens wat er gebeurt bij het woordje “mens”: de lange vorm is (in het Noord-Nederlands) niet eens mogelijk: een groot mens, een dapper mens, ieder mens verliest zijn e.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Daniël Vis • Dit blijft geheim, Luísa

Hoe doe je dat? Is het voldoende
om erover te blijven praten,
de woorden te herhalen?

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BEDELDEUN

“’k Heb kalk in m’n hoofd,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t rammelen,
maak je ’t goed?

Heb je niet een paar kousen,
niet een lapje of een hoed,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t goed?”

(Bedeldeun)

Bron: Barbarber, januari 1961

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

4 juli 2025

➔ Lees meer
29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

3 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1871 Kornelis ter Laan
1912 Félicien de Tollenaere
➔ Neerlandicikalender

Media

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Plein Publiek: Nadia de Vries

Plein Publiek: Nadia de Vries

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

2 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d