“Als boeken kinderen zouden zijn, zou je de kinderbescherming op Joop afsturen om hem uit de ouderlijke macht te ontzetten.” Dat tekende Nop Maas op 1 juli 2013 op uit de mond van iemand bij uitgeverij De Bezige Bij. Het is de laatste notitie in een een 251 pagina’s tellend boek over Joop Schafthuizen, ooit de geliefde, daarna de verzorger en tot slot de erfgenaam van Gerard Reve.
De eerste aantekening uit Uren met Joop Schafthuizen stamt uit de zomer van 1998. Reve leefde toen nog, in Machelen, en Maas bezocht hem af en toe. Je krijgt niet de indruk dat hij veel plezier aan die bezoeken heeft beleefd. De oude schrijver en zijn man maakten voortdurend ruzie, vertelden slechte grappen, de verloedering slaat je van bijna iedere pagina in dit boek tegemoet. Gerard Reve was inmiddels een karikatuur van zichzelf, en Schafthuizen was daar weer een karikatuur van: drankzuchtig, wantrouwig, incoherent, aggressief. Het enige positieve dat er over hem te zeggen valt is dat hij wel voor zijn onhandelbare man bleef zorgen: voor Schafthuizen met zijn gasten naar een restaurant ging bakte hij aardappeltjes voor Gerard op, omdat die niet mee wilde.
Toen Reve eenmaal overleed, werd de situatie niet beter. Volgens Maas’ beschrijving verviel hij tot lethargie, die alleen af en toe werd onderbroken door scheldtirades tegen iedereen die iets van of over Reve durfde uit te geven. Het contact tussen Schafthuizen en Maas werd in de jaren tien onmogelijk door de rechtszaken die de eerste aanspande tegen de Reve-biografie van de tweede. Dit boek is een addendum bij die toch al zeer uitvoerige biografie.
En zo wordt dus duidelijk wat je als geïnteresseerde lezer al kon vermoeden: dat Reves werk nauwelijks nog te krijgen is, ligt aan Schafthuizen. “We hebben echt alles wat in onze macht ligt gedaan om hem te bewegen het werk van Gerard Reve leverbaar te houden, maar tot onze grote spijt is hij niet te vermurwen” zegt de eerdergenoemde medewerker van De Bezige Bij.
Alles bij elkaar krijg je toch geen goed beeld van Schafthuizen, hoewel die wel in de loop van het boek steeds meer begint te intrigeren. Wat zit er onder al die klaploperij en destructiviteit? Zeker in het begin beschrijft Maas hem bovendien af en toe ook wel als aardig, bijvoorbeeld tegen de partners van meegekomen schrijvers. Maar door Uren met Joop Schafthuizen te lezen krijg je het vermoeden dat we waarschijnlijk deze man nooit echt zullen begrijpen. Iemand zou de moed moeten opvatten om naar hem toe te gaan en dan dagenlang met hem te praten, maar wie heeft dat geduld? En wat levert dat op nu, mede door Schafthuizens rampzalige beheer van de erfenis, de schrijver Gerard Reve langzaam maar zeker wegglijdt uit de aandacht?
Nop Maas, Uren met Joop Schafthuizen. Uitgeverij Korenmaat. Bestelinformatie op de website van de auteur.
Hetzelfde beeld kreeg ik van een bevriende journalist die een reportage zou maken over de oude Reve. De TV-beelden waren zo naar, dat de reportage nooit is gemaakt.
Ook die journalist benadrukte wat gelukkig ook Van Oostendorp noemt: Schafthuizen was wel de mantelzorger die jarenlang een oude man waste, het bed verschoonde en eten voerde. Respect zou onze eerste reactie moeten zijn.