De geschiedenis van het Nederlands in 100 boeken
Het Gotisch is een dode tak in de boom van de Germaanse talen. Wanneer het Duits en het Engels zussen van het Nederlands zijn, is het Gotisch op zijn best een oudtante. Omdat het de enige Germaanse taal is die zo oud is, geeft het inzicht in het oudste Germaans en daarom wordt het nog steeds bestudeerd. Wulfila (‘Wolfje’, ongeveer 311-383) was een bisschop wiens ouders Griekstalig waren en vermoedelijk in het huidige Turkije leefden en tot slaaf waren gemaakt door Goten. Hij moet dus goed Grieks hebben gekend, de oorspronkelijke taal van het Nieuwe Testamenr, waarin onder andere het Onze Vader staat.
Wulfila maakte een vertaling van de Bijbel waarvan we nog redelijk wat fragmenten over hebben en die dus een aardig inzicht geeft in de taal, al geldt dat waarschijnlijk meer voor de woordenschat dan voor de grammatica, omdat hij mogelijk nauwgezet het Griekse origineel volgde, en de woordvolgorde ongewijzigd liet. Het Atta unsar, het Onzevader, is heel bekend onder germanisten. Neerlandici van een wat oudere generatie kennen het vaak uit hun hoofd (vraag maar).
Atta unsar þu in himinam, weihnai namo þein.
qimai þiudinassus þeins, wairþai wilja þeins, swe in himina jah ana airþai.
hlaif unsarana þana sinteinan gif uns hima daga.
jah aflet uns þatei skulans sijaima, swaswe jah weis afletam þaim skulam unsaraim.
jah ni briggais uns in fraistubnjai, ak lausei uns af þamma ubilin
Hier is een vertaling van deze vertaling:
Onze Vader, gij in de hemel, geheiligd uw naam
kome uw koninkrijk, worde uw wil werkelijkheid, zowel in de hemel als op aarde
ons dagelijks brood geef ons heden
vergeef ons onze schulden zoals wij ook onze schuldenaren vergeven
leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van het kwaad.
Bij prof. Derolez in Gent leerden de studenten een ander vers uit de bijbelvertaling van Wulfila. Vele generatiegenoten van mij zullen ook dat fragment nog wel van buiten kennen: “was in dagam Herodes þiudanis Iudaias gudja namin Zakarias, us afar Abijins, jah qeins is us dauhtrum Aharons, jah namo izos Aileisabaiþ. wesunuh þan garaihta ba in andwairþja gudis, gaggandona in allaim anabusnim jah garaihteim fraujins unwaha. jah ni was im barne, unte was Aileisabaiþ stairo. In de dagen van Herodes, de koning van Judea, was er een priester (gudja: dienaar van God) genaamd Zacharias enz… Ik kan niet alles meer vertalen, maar wel het vers dat me als student het beste is bijgebleven: jah ni was im barne, unte was Aileisabaiþ stairo. En zij hadden geen kinderen, want Elisabeth was onvruchtbaar.
Beste Johan, zou ik u een vraag mogen stellen over de Gotische taal?
Groeten, Leon Bakx.
En nog meer uit Gent (opleiding Germaanse filologie). Gotisch werd toen ik daar studeerde (1966-1970) als keuzevak gedoceerd door prof. Couvreur (ook bekend i.v.m. spellinghervorming) en op het examen werd mij het begin van het Gotische ‘Onze Vader’ voorgelegd, dat ik met ingestudeerde lichte aarzelingen vertaalde. Op de vraag van prof. Couvreur of ik dat gebed misschien wel uit het hoofd kende, heb ik uiteraard ontkend… Een geslaagd examen!
Beste Christiaan, Zou ik u een vraag mogen stellen over de Gotische taal?
Vriendelijke groeten, Leon Bakx.
Heel leuk! Ik behoor ook tot de generatie die het uit het hoofd kan citeren. Alleen zou ik wel himma daga nemen inplaats van hima daga.
Aan de Katholieke Universiteit Nijmegen was Gotisch in het studiejaar 1973-1974 één van de drie tentamens die je in je eerste jaar behoorde af te leggen. De enige 10 (tien) in mijn universitaire carrière!
Als ik het wel heb moesten wij destijds (mijn eerste jaar was 1961-’62) zelfs er twee tentamens in doen, bij Jan van Bakel in ons geval, één in het eerste jaar met een stukje ter vertaling, en één in het tweede met wat filologische theorie. Zo herinner mij iets over de e2 van Frans van Coetsem. Happy days!
En in 1969 zat ik in een aantal weken durende “proefklas” van het gymnasium van het Marnix College in Ede waar o.a. de beginselen van het Gotisch onderricht werden. Ik herinner me alleen hoe geweldig ik de taal vond en ook mijn enige 10 …
Ik zat in 1956 in de eerste klas van het Gereformeerd Gymnasium in Amsterdam. geschiedenis kregen we van ene meneer de Jong die ook neerlandicus was. en die gaf ons deze tekst (Atta unsar) ook, met verhalen hoe het Gotisch een rol speelde in zijn studie en hoe goed dank zij het Gotisch de studenten nog beter thuisraakten in de Statenvertaling. Ik bleek nog aardig wat van de tekst onthouden te hebben.
En ook ik ben een van die oudere neerlandici die het Onze Vader uit zijn hoofd heeft geleerd bij Dr. Hofstra in Groningen. De eerste twee zinnen rollen nog spontaan foutloos uit mijn mond. De overige zinnen niet, maar als ik de tekst lees komt die mij nog wel erg bekend voor. Ja, in de jaren 70 was Nederlands nog echt een grote, zelfstandige studierichting. Dat is nu wel anders.