• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Judeska speelt met werkwoorden

31 juli 2021 door Remco Knooihuizen Reageer

Judeska. Still uit: Judeska komt werken, NPO, 2021

De nuttigste taalkundige les heb ik op jonge leeftijd al geleerd uit ‘het roze boek’, Opperlandse taal- en letterkunde van Battus (pseudoniem van Hugo Brandt Corstius). Voor dit rariteitenkabinet van het Nederlands was er maar één regel: wat kan, mag, en wat niet kan, dat mag helemaal. Spelenderwijs de grenzen van de taal aftasten en op die manier erachter komen hoe het Nederlands werkt.

Zo’n spelelement was ook aanwezig in het onderzoek dat Odile Strik en ik een paar jaar geleden deden naar sterke werkwoorden (hier besproken op Neerlandistiek). We lieten mensen niet bestaande werkwoorden in de verleden tijd zetten en bestaande zwakke werkwoorden voor de grap sterk vervoegen en legden zo het sterke-werkwoordssysteem bloot zoals dat bij Nederlandstaligen lijkt te bestaan: is de klinker in de stam een ij, maak dan een verleden tijd met ee; is de klinker in de stam iets anders, kies voor de verleden tijd dan een oo. Zo’n regel is alleen maar spelenderwijs te achterhalen. In normaal taalgebruik zijn sterke werkwoorden aardig vastgeroest, en nieuwe werkwoorden worden door de bank genomen vooral zwak vervoegd (met -de of -te).

Strandwacht

Als je met een onderwerp bezig bent, vallen je ook extra dingen op die interessant zijn maar die nu even niet binnen het onderzoek passen. Destijds was één zo’n observatie dat er ook wel wat leuks aan de hand was met de werkwoordsvervoegingen van Judeska, een typetje van de Curaçaos-Nederlandse comedian Jandino Asporaat. Jaren later is hier dan toch een mini-onderzoekje naar de werkwoorden van Judeska, zodat dat ook weer van het to do-lijstje kan worden gestreept.

Er bestaat uren beeldmateriaal van Judeska, vooral als medewerker in een kip-afhaalrestaurant. Voor dit mini-onderzoekje heb ik echter gekeken naar ongeveer een half uur aan fragmentjes van Judeska komt werken, waarin Judeska een dagje meeloopt als strandwacht, schoonheidsspecialiste, brandweer, stewardess, boerin en hondentrainer. In dat half uur gebruikt Judeska in totaal 35 keer een voltooid deelwoord (directe herhalingen niet meegeteld). De verdeling is als volgt:

ge- + infinitiefzwak zonder -d/-tzwak
aangetrekkenbegrijp (2x)gered
gecoördinerenbestelgeweest
gedoengeblusopgebaard
gegaangekrijg
gehebben (4x)gereserveer
gehorengeskeid
gelerengesteek
genoemengezeg
geslagen*ingepak
gewordenuitgeblus
gezien (5x)uitgezoek
teruggehouden
verdienen
20123

De categorieën in de tabel zijn een beetje grofmazig en niet helemaal volgens de officiële grammatica. Als ‘zwak’ heb ik werkwoorden geteld die een voltooid deelwoord hebben op -d of -t. Dat zijn er dus drie, en nog eens twaalf waarbij die -d of -t is verdwenen. Dan hebben we ook werkwoorden die ik dan maar ‘sterk’ zal noemen, waarbij het voltooid deelwoord eindigt op -en. Wat opvalt bij deze reeks voorbeelden is dat de klinker nooit verandert zoals bij de meeste sterke werkwoorden; het is altijd ge- plus de infinitief. (Geslagen is hier dus het voltooid deelwoord van slagen, niet van slaan.)

Stilering

In de tabel zijn de standaardvormen (rechtop) met 11 van de 35 duidelijk in de minderheid. Met 24 vormen (schuingedrukt) is wél wat aan de hand: 12 keer een zwak werkwoord dat sterk gemaakt is, zes keer een zwak werkwoord waar de -d of -t is verdwenen, en zes keer (schuin- en vetgedrukt) een deelwoord waarbij je ook mét een -d of -t niet tot de standaardvorm komt.

Wat is hier aan de hand? Voor een antwoord moeten we eerst even kijken naar het taalgebruik van Judeska in het algemeen, en hoe het verschilt van het normale taalgebruik van Jandino Asporaat. Om het typetje Judeska neer te zetten als Curaçaos maakt Jandino gebruik van “stilering”: het strategisch inzetten van aspecten die geassocieerd worden met het sociale type dat je wilt uitbeelden. Hierbij gaat het er niet om dat het authentiek of correct is, of dat alle relevante aspecten gebruikt worden, zolang er maar genoeg is om de associatie met (in dit geval) een Curaçaose in Nederland te wekken. Voor Judeska’s taalgebruik zijn dit onder andere een aangedikt accent met het weglaten van d’s en t’s (hij heeft mij vast klinkt als hij heef mij vas), het lidwoord die (vooral voor onzijdige zelfstandige naamwoorden) en wat token-Papiamentu woorden als hopi, dushi yiu en koño. En blijkbaar deze niet-standaard vervoegde voltooid deelwoorden.

Setje

Jandino maakt dus bewust fouten in zijn werkwoordsvervoeging, maar die fouten zijn niet willekeurig. In het artikel over oo in de verleden tijd hebben Odile Strik en ik betoogd dat wanneer het optimale patroon niet beschikbaar is (in ons experiment hadden we deelnemers dat verboden, bij Jandino zou het gewoon niet grappig zijn), dat mensen dan maar voor het op één na beste patroon gaan. Voor de deelnemers in ons experiment was dat oo, voor Jandino is het het weglaten van de -d of -t (een fonologisch proces), of als dat niet werkt, ge- plus infinitief. Onze verklaring voor de oo was dat die in heel wat verleden tijdsvormen voorkwam, semi-onafhankelijk van welke klinker er in de stam staat, en dat het dus een voor de hand liggend model was als tweede keus. Voor Jandino’s ge- plus infinitief valt een vergelijkbare verklaring te vinden.

Als je kijkt naar de klinkers in Nederlandse sterke werkwoorden volgen die meestal het patroon ABB (krijgen-kreeg-gekregen, ruiken-rook-geroken) maar ook het patroon ABA (lopen-liep-gelopen, varen-voer-gevaren; plus half-sterke werkwoorden als bakken-bakte-gebakken) komt veel voor. Zeker als je het bekijkt op het niveau van alleen het voltooid deelwoord, in plaats van een volledig setje met zowel een verleden tijd als een voltooid deelwoord, dan is ge- plus infinitief een heel goede tweede keus.

Hopi gezellig

Wat voor de voltooid deelwoorden van Judeska misschien ook nog meespeelt, is dat ge- plus infinitief de vorm is die het meest overeenkomt met wat er in het Papiamentu gebeurt. In die taal werken werkwoorden met een niet-variabele vorm, vergelijkbaar met de infinitief in het Nederlands, en prefixen die de precieze werkwoordsvorm aangeven, bijv. mi ta skirbi ‘ik schrijf’ en mi a skirbi ‘ik heb geschreven’. Het zou kunnen dat Judeska’s werkwoordsvervoegingen beïnvloed worden door het Papiamentu. Dit zou nog een keer verder onderzocht kunnen worden door ons oo-experiment te herhalen met Nederlands/Papiamentu tweetalige sprekers.

Wat niet kan, mag helemaal — en blijkt uiteindelijk toch wel een beetje te kunnen. Door Jandino Asporaat met de taal te laten spelen, hebben we weer meer inzicht gekregen in de regels en de mogelijkheden van het Nederlands.

Om af te sluiten met een quote van Judeska zelf: Nou ee jongens ik vind het hopi gezellig ik vind dat ik nu echt hopi heb geleren ik ben klaar voor de volgende fase wat gaan we doen?

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht Tags: Antilliaans Nederlands, Judeska, morfologie, vervoeging, werkwoordstijden

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

M. Vasalis • Afsluitdijk

De bus rijdt als een kamer door de nacht
de weg is recht, de dijk is eindeloos
links ligt de zee, getemd maar rusteloos,
wij kijken uit, een kleine maan schijnt zacht.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

DROOMTRAINING

Ik droomde dat ik een pad
een lik moest geven
om hem het likken beter
te doen verstaan.

Bron: Hollands maandblad, mei 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Jan Naarding
sterfdag
1983 Coenraad van Haeringen
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d